روسیه و اوکراین در مسیر تنش

          به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا وسیما ، گفته می‌شود که این دور از درگیری‌ها بدترین آنها از سال 2015 تاکنون محسوب می شود. ناظران سازمان همکاری و امنیت در اروپا از دولت و مخالفان خواسته اند تا با برقراری آتش بس از ادامه روند کشته شدن غیرنظامیان جلوگیری کنند.

در این مقاله دکتر سید رضا میرطاهر ،کارشناس مسایل شرق اروپا ، جوانب این تحولات را بررسی کرده کرده است.

         حداقل 33 نفر ازجمله شماری از غیر نظامیان در تازه‌ترین دوردرگیری‌هاکشته شده‌اند و آمار مجروحین نیز بیش از 10 نفر اعلام شده است. 

ارتش اوکراین نیروها و تسلیحات بیشتری به خط تماس در منطقه دونباس (دونتسک و لوهانسک) اعزام کرده است. این در حالی است که ارتش اوکراین متعهد بود بر اساس خواسته گروه تماس، تسلیحات خود را از خط تماس خارج کند.به گفته "ادوارد باسورین" سخنگوی نیروهای مخالف، کی یف از توافقنامه مینسک سرپیچی می کند و در تلاش است که با هدف فراهم سازی مقدمات، حملات جدید نیروها و تسلیحات خود را در خط تماس در منطقه شرق اوکراین متمرکز کند. 

در طول روزهای اخیر اوضاع در خط تماس در منطقه دونباس (دونتسک و لوهانسک) وخیم تر شده است.شورای امنیت روز سه شنبه 12 بهمن با تشکیل یک نشست فوری، از طرفین درگیری خواست هرچه سریع تر خشونت در شرق اوکراین را متوقف کنند.پس از سقوط دولت وقت اوکراین در سال 2014 و روی کار آمدن دولت غرب‌گرا در این کشور، درگیری مخالفان با نیروهای دولتی آغاز شد.

ناآرامی ها در شرق اوکراین تاکنون بیش از9500کشته و بیش از 21 هزار زخمی بر جا گذاشته است.

          وزارت امور خارجه روسیه روز سه شنبه 12 بهمن در بیانیه ای با اشاره به متشنج شدن اوضاع شرق اوکراین از جمله در دونتسک و مناطق اطراف ، آن اعلام کرد که دولت اوکراین در راستای منافع خود تلاش می کند، بحران اوکراین در سطح بین المللی حفظ شود و بر مناقشه مسلحانه در منطقه دونباس (متشکل از استان های لوهانسک و ودونتسک)دامن می زند. در این بیانیه تصریح شده که واحدهای نظامی اوکراین با تسلیحات سنگین مناطق مسکونی استان دونتسک را هدف قرار می دهند در حالی که طبق توافقنامه مینسک-2 این سلاح ها باید از خطوط آتش بس به فواصل دورتر منتقل شوند. کرملین از غرب خواسته که از نفوذ خود بر اوکراین برای توقف درگیری‌ها استفاده کند. پوتین در میانه ناآرامی‌های شرق اوکراین ، دولت غربگرای کی یف را متهم به تشدید تنش ها کرد. وی تاکید کرد که هدف ارتش اوکراین از اقدامات اخیر ممانعت از تنش‌زدایی در رابطه اروپا و روسیه و همچنین واشنگتن و مسکو است.

اتحادیه اروپا نیز روز دوشنبه18 بهمن بر این مسئله تاکید کرد که تمامی طرفهای درگیر در بحران اوکراین باید به طور کامل توافقنامه مینسک را با هدف احیای صلح در این کشور اجرا کنند. این موضع گیری جدید اتحادیه اروپا درحالی اعلام شده است که مقامات اوکراین در مورد لحن سازشکارانه دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در قبال روسیه نگران هستند. ترامپ اخیرا بارها اعلام کرده است که خواهان همکاری با رئیس جمهوری روسیه برای مقابله با گروه تروریستی داعش است.

درهمین حال فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پاسخ به گمانه زنی ها درباره موضع دولت جدید آمریکا در قبال اوضاع اوکراین گفت که وی در مورد این گمانه زنی ها صحبت نمی کند، اما موضع اتحادیه اروپا آشکار است.موگرینی خاطرنشان کرد که این اتحادیه همچنان الحاق کریمه به روسیه را به رسمیت نمی شناسد.به گفته وی ،اتحادیه اروپا همچنان تاکید دارد که توافقنامه مینسک باید به طور کامل اجرا شود. دبیرکل ناتو نیز نسبت به تشدید تنش‌ها ابراز نگرانی کرده است. وی در بیانیه‌ای اعلام کرد که از روسیه می‌خواهیم که از نفوذ خود بر مخالفان جدایی‌طلب استفاده کند و از آنها بخواهد که به توافقنامه مینسک پایبند باشند و آتش‌بس را حفظ کنند.

دونالد ترامپ رییس‌جمهوری آمریکا نیز در دیدار با "یولیا تیموشنکو" رهبر جریان اپوزیسیون اوکراین به وی اطمینان خاطر دادکه امریکا تحریم‌ها علیه روسیه را برنخواهد داشت مگر زمانی که این کشور نیروهای خود را از اوکراین خارج کند. نماینده امریکا در سازمان ملل نیز همزمان با افزایش ناآرامی‌ها در شرق اوکراین اعلام کرده بود که روسیه باید دست از اقدام‌های تحریک‌آمیز در این منطقه بردارد. دولت اوکراین از موضع‌گیری نماینده امریکا در سازمان ملل در نکوهش رفتارهای روسیه استقبال کرده و این بیانیه و سخنان را مثبت خوانده است. نماینده اوکراین در سازمان ملل با استناد به این سخنان ادعا کرد که دولت جدید امریکا سرسختانه پشت سر اوکراین در این بحران ایستاده است. بسیاری از مخالفان نزدیکی امریکا به روسیه در روزهای ریاست‌جمهوری ترامپ از فرصت رخدادهای اخیر در اوکراین برای خنثی کردن تلاش ها برای تجدید روابط روسیه و آمریکا استفاده می‌کنند. سناتور جان مک‌کین که از منتقدان سرسخت نزدیکی روسیه به امریکا است از دولت ترامپ خواسته که تسلیحات مدرن جنگی را در اختیار نیروهای دولتی اوکراین قرار دهد. مک کین در این‌باره خطاب به ترامپ گفت: زمان تشدید تنش‌ها نشان می‌دهد که ولادیمیر پوتین قصد دارد قدرت فرماندهی شما را محک بزند و به همین دلیل باید عکس‌العمل مناسبی نشان بدهید. 

       در درگیری‌های شرق اوکراین در حقیقت مردم عادی گرفتار شده‌اند. در حالی که دو طرف درگیری یکدیگر را به نقض آتش‌بس متهم می‌کنند ، اما ناظران بین‌المللی می‌گویند که تبادل آتش از سوی هر دو طرف و نه فقط یک سو انجام می‌شود. ارتش اوکراین ادعا کرده که توانسته پیروزی های میدانی به دست آورد. هر دو طرف در خط مقدم از تسلیحات سنگین استفاده می‌کنند که این مساله در تناقض آشکار با توافقنامه مینسک-2 که درفوریه2015 به امضا رسید قرار دارد. گفته می‌شود که دو طرف از راکت‌هایی برای حملات استفاده کرده اند که هیچ توجیهی برای استفاده از آنها در مناطقی که غیر نظامیان در آن حضور دارند، وجود ندارد. از دیدگاه روسیه ، دولت غربگرای اوکراین با این گونه اقدامات در صدد است تا نه تنها آتش بحران در شرق این کشور را شعله ور نگه دارد ، بلکه به این بهانه خواهد توانست ادامه حمایت همه جانبه غرب بویژه اتحادیه اروپا و آمریکا از خود را در جنبه های مختلف بخصوص در زمینه مالی ، اقتصادی و نظامی ،تسلیحاتی تضمین نماید.مسکو برای اثبات ادعای خود در این زمینه به همزمانی حملات نیروهای اوکراین با سفر پترو پوروشنکو رئیس جمهوری این کشور به آلمان اشاره و تاکید کرده است که این نخستین بار نیست که همزمان با سفرهای خارجی سران اوکراین، اوضاع شرق این کشور متشنج می شود .

بدین ترتیب کی یف امیدوار است بحران اوکراین در سطح بین المللی حفظ شود.در عین حال روسها مدعی هستند که دولت اوکراین هیچ اقدامی برای اجرای توافقنامه مینسک نکرده و با حملات به مناطق شرق این کشور مرتب آن را نقض می کند.

ظاهرا این بار افزایش درگیری های نظامی در شرق اوکراین که دهها کشته و زخمی برجای گذاشته است، به حدی جدی بود که  باعث شد تا پترو پوروشنکو رئیس جمهوری این کشور سفر خود را به آلمان ناتمام گذاشته و به کی یف بازگردد.پوروشنکو برای انجام دیدار کاری دو روزه و مذاکره با آنگلا مرکل صدر اعظم آلمان به برلین سفر کرده بود، اما با تشدید مناقشه در منطقه دونباس در شرق اوکراین سفر خود را ناتمام گذاشت. وی در دیدار با مرکل، روسیه را مسئول درگیری های مسلحانه در شرق اوکراین دانست و خواستار تشدید تحریم ها علیه مسکو شد.با این حال نکته ای که این در خواست پوروشنکو را به صورت اقدامی کاملا از قبل برنامه ریزی شده جلوه می دهد این است که نیروهای اوکراینی همزمان با سفر پوروشنکو به آلمان شروع به گلوله باران این مناطق با توپخانه و آتشبارهای سنگین کردند.این مساله نشان می دهد که رئیس جمهوری اوکراین برای توجیه درخواست خود در زمینه افزایش کمکهای اتحادیه اروپا به کی یف و نیز افزایش فشارها علیه مسکو ، ناچار بوده تا دستاویز موجهی در این زمینه داشته باشد.ظاهرا این دستاویز چیزی جز افزایش ناگهانی حجم و شدت درگیری ها در شرق اوکراین نبوده است.با این حال پیامدهای این مساله بر بحران اوکراین فاجعه بار است .از یکطرف در شرایط سخت زمستان اوکراین تشدید درگیری ها صرفا منجر به افزایش رنج و آلام غیر نظامیانی می شود که در شرق اوکراین زندگی می کنند و از سوی دیگر  این درگیری ها به مثابه نوعی بازگشت به عقب در مسیر حل و فصل بحران شرق اوکراین از طریق اجرای توافقنامه مینسک -2 است که در 11فوریه 2015 برای برقراری آتش بس و در مراحل بعد ، اصلاح قانون اساسی اوکراین و برگزاری انتخابات در شرق اوکراین به امضای کشورهای گروه نرماندی( اوکراین ، روسیه ، فرانسه و آلمان) رسید. برغم گذشت حدود دوسال  از امضای توافقنامه مینسک- 2 توسط گروه نرماندی هنوز اقدامی مهم برای اجرای مفاد دیگر این توافقنامه جز برقراری آتش بس و عقب کشیدن تسلیحات سنگین و نیمه سنگین از مناطق درگیری آن هم به صورت غیر قطعی انجام نگرفته است.در واقع اکنون وضعیت بن بست در شرق اوکراین حاکم است. بحران شرق اوکراین همچنان به مثابه اختلافی غیرقابل حل میان روسیه و دولت غربگرای اوکراین محسوب می شود و رییس‌جمهور این کشور نیز از درگیری ها در شرق اوکراین عملا به مثابه ابزاری برای درخواست جدید به منظور تداوم تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه استفاده می کند. در حالی که گفته می‌شود دونالد ترامپ، رییس‌جمهور جدید امریکا به دنبال احیای رابطه با روسیه است اما وی بارها تاکید کرده است که قصد لغو تحریم‌های روسیه را که ناشی از مداخله مسکو در شرق اوکراین است، ندارد.

          افزایش تنش ها در شرق اوکراین ، بهانه لازم برای پترو پوروشنکو رئیس جمهوری غربگرای اوکراین به منظور انجام اقدامات لازم برای پیوستن به  ناتو را فراهم ساخته است .در این راستا رئیس جمهوری اوکراین، وعده برگزاری همه پرسی را برای عضویت در سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) مطرح کرد. پوروشنکو در مصاحبه با روزنامه آلمانی "برلینر مورگن پست"به شهروندان اوکراینی وعده داد که همه پرسی درباره عضویت در ناتو، سال 2020 و بعد از دستیابی به همه شرایط و الزامات عضویت در این سازمان برگزار خواهد شد.افزایش تلاش ها برای عضویت اوکراین در ناتو با توجه به ادعای مقامات ارشد این کشور در زمینه تمایل روزافزون مردم اوکراین برای تحقق این امر انجام می شود .کما اینکه رئیس جمهوری اوکراین ادعا کرده که  چهار سال قبل تنها 16درصد مردم اوکراین از پیوستن این کشور به ناتو حمایت می کردند ولی این رقم در شرایط کنونی به 54 درصد رسیده است.

با این حال موانع متعدد داخلی و خارجی فراروی دولت غرب گرای اوکراین برای عملی کردن این وعده وجود دارد. نخستین عامل بیشتر جنبه داخلی  دارد که عبارت ازوجود اختلاف نظر بین احزاب عمده اوکراین در باره عضویت این کشور در ناتو است .در حالی که حزب "بلوک پترو پوروشنکو" یا همان جناح طرفدار رئیس ‌جمهوری اوکراین،خواستار پیوستن به ناتو است اما حزب" مناطق "که حزبی روس گرا محسوب می شود  از پیوستن به ناتو حمایت نمی کند .از طرف دیگر در بعد منطقه ای روسیه به عنوان مهمترین همسایه اوکراین ، بزرگترین مخالف عملی شدن این مساله است. روسها استقرار ناتو در کشورهای همسایه خود یعنی کشورهای حوزه خارج نزدیک بویژه اوکراین را بمثابه عبور از خط قرمز مسکو  وموجب به خطر افتادن امنیت ملی روسیه تلقی می کنند، لذا از زمان مطرح شدن اولیه درخواست عضویت اوکراین در ناتو در دهه اول قرن بیست و یکم توسط دولت غربگرای اوکراین در دوره ریاست جمهوری ویکتور یوشچنکو بشدت با این مساله  مخالفت کرده و عضویت این کشور در ناتو را بمثابه خطری جدی برای امنیت ملی روسیه اعلام کردند.برغم اشتیاق ویکتور یوشچنکو  رئیس جمهوری وقت اوکراین برای عضویت  هر چه سریعتر اوکراین در ناتو ، روسیه با ایجاد معضلات فراوان و در تنگنا گذاشتن دولت یوشچنکو و  نیز هشدارهای جدی در باره عواقب خطر ناک عضویت اوکراین در ناتو ، عملا تا پایان دوره زمامداری وی در سال 2010 مانع از عضویت اوکراین در ناتو شد.پس از روی کار آمدن مجدد یک دولت غربگرا در اوکراین به ریاست  پترو پوروشنکو در سال 2014  ونیز  وقوع جنگ داخلی در مناطق شرقی اوکراین ، بار دیگر مقامات کی یف در پی عضویت این کشور در ناتو به مثابه ضمانتی امنیتی در قبال تهدیدات  مسکو هستند .با این حال مسکو در مخالفت با عضویت این کشور حوزه خارج نزدیک روسیه در ناتو جدی است و بهیچ عنوان چنین مساله ای را نمی پذیرد.مانع سوم مخالفت برخی از اعضای مهم ناتو بویژه آلمان با عضویت اوکراین در ناتو است. در این باره" ارنست ولفگانگ ریشل" سفیر آلمان در اوکراین در اواسط سپتامبر 2016 اعلام کرد اوکراین در حال حاضر آماده پیوستن به ناتو  نیست و این مسئله در دستور کار کوتاه مدت این ائتلاف نظامی قرار ندارد. برغم این موضع مخالف، دولت غربگرای اوکراین امیدوار است که با پیگیری این موضوع و نیز نظر مساعد دیگر کشورهای ناتو بویژه اعضای مهم آن مانند آمریکا ، بریتانیا و  فرانسه بتواند به خواسته خود در این زمینه دست یابد.با این حال حتی اگر کی یف بتواند رضایت همه اعضای ناتو را نیز برای عضویت جلب کند ، مانعی بسیار جدی یعنی مخالفت روسیه با این مساله  به قوت خود باقی می ماند.

این در حالی است که روزنامه آمریکایی وال‌استریت‌ژورنال روز شنبه 16 بهمن گزارش داد که ناتو مذاکرات با اوکراین را درخصوص استقرار سامانه های ضد موشکی تا مدت نامشخصی به تعویق انداخته است. /