ـ بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال 95 جمعیت ایران از مرز 80 میلیون نفر گذشته است.

ـ از این 80 میلیون نفر 000/ 196/ 24 خانوار هستند.

ـ 14 میلیون و 500 هزار نفر زوج در ایران در سن باروری هستند.

ـ آمار ناباروری 20 % است که حدود 9/ 2 میلیون زوج با مشکل ناباروری مواجهند.

ـ اگر طول مدت تولید مثل در یک زوج را 10 سال در نظر بگیریم؛ بنابراین هر زوج در طی 10 سال 3 بار می­ توانند بارور شوند.

ـ‌ تعداد مراکز باروری در سطح کشور 61 مرکز است؛ 24 مر کز دولتی و 37 مرکز خصوصی در این خصوص فعالیت می ­کنند.

ـ مراکز خصوصی در امر درمان ناباروری موفق ­تر عمل کرده ­اند.

پژوهش خبری صدا وسیما: آمارهای رسمی نشان می دهد که بیش از سه میلیون زوج نابارور در کشور داریم، که متاسفانه خیلی از آنها به دلیل عدم آگاهی از روش های درمان ناباروری و همچنین هزینه های درمان، در حسرت بچه دار شدن مانده اند.پژوهش خبری صدا وسیما در مصاحبه تلفنی با محمدمهدی آخوندی، رئیس انجمن علمی جنین شناسی ایران در پی جایگاه پوشش بیمه ­ای در هزینه‌های درمان ناباروری در نظام سلامت است. 

آمار زوج ­های نابارور در کشور و چگونگی درمان آنها

بر اساس اطلاعات موجود از سرشماری نفوس و مسکن سال 95 جمعیت ایران از مرز 80 میلیون نفر گذشته است این 80 میلیون نفر 000/ 196/ 24 خانوار هستند. اگر6 % از افراد را در سنین باروری در نظر بگیریم 14 میلیون و 500 هزار نفر زوج تشکیل می‌دهند از این 14 میلیون و 500 هزار زوج آمار ناباروری 20 % است که حدود 9/ 2 میلیون زوج با مشکل ناباروری مواجهند.

اگر 33 % از زوج ­های نابارور که نیاز به درمان ناباروری دارند و به بیان بهتر یک سوم از کل زوج‌ها؛ از طرفی هم زوج­ های نابارور باید 3 مرتبه تحت درمان قرار بگیرند. یعنی عملا ما 3 میلیون زوج داریم که آنها نیاز به درمان دارند، اگر طول مدت تولید مثل در یک زوج را 10 سال در نظر بگیریم و بگوییم که اینها 3 بار در این 10 سال میخواهند بارور شوند هر سال ما باید 300 هزار سیکل درمان را انجام دهیم. 300 هزار ضربدر ده سال میشود 3 میلیون زوج. آماری که در کشور داریم سالی حدود 50 هزار سیکل درمان ناباروری انجام می شود تا 300 هزار چیزی حدود 6 برابر باید توان درمان ناباروری را بالا ببریم. الزاماً همه اینها به توان درمان در مراکز درمان مربوط نمی‌شود. این محدودیت به خاطر پولی هست که زوج ندارد که بتواند درمان را انجام دهد. و نیز اگر فرض کنیم مراکز درمان این توان را داشته باشند که ظرفیت‌ شان را تا 2 برابر بالا ببرند ما هنوز تعداد 2 برابر مرکز درمانی نیاز داریم برای اینکه بتواند کل زوج‌های ناباور را پوشش دهد.

درحال حاضر چند مرکز در سطح کشور داریم؟

تعداد مراکز دولتی فعال در کل کشور 24 مر کز است. تعداد مراکز خصوصی فعال 37 مرکز است. جمعا 61 مرکز. بخش خصوصی مجوز 9 مرکز جدید درمان و بخش دولتی هم مجوز 2 مرکز درمان ناباروری را از وزارت بهداشت گرفته‌اند . (دو سال پیش ) که جمعا می شود 72 مرکز درمان ناباروری. ولی در حال حاضر در کشور آنچه که فعال است همان 61 مرکز است. در سال 94 بخش دولتی که 40 % از مراکز درمان را تشکیل می‌دادند 13 % درمان کشور را عهده‌دار بودند. و 37 % مرکز بخش خصوصی که 60 % مراکز درمان را تشکیل می‌دهند،82 درصد درمان انجام می­شد.

به نظر شما چرا گرایش زوج ­های نابارور به مراکز غیردولتی برای درمان بیشتر است؟ رمز مسئله این است که نتیجه درمان در بخش خصوصی علیرغم هزینه بر بودن نسبت به بخش دولتی بیشتر بوده است و بنابراین بیمار ترجیح می دهد به مرکزی مراجعه کند که درصد موفقیت و درمان بیشتر باشد و تکرار درمان را بیهوده انجام ندهد و نیز هزینه های بیشتر از آن انجام ندهد و در کل زودتر به نتیجه برسد.

بنابر این علت گرایش به مراکز خصوصی 1 - دقت بیشتر در کار 2- پاسخگویی در مسئله 3- درصد موفقیت در درمان است.

برنامه ریزی دولت برای حمایت از توسعه درمان ناباروری و با توجه به مباحث سرشماری چگونه باید باشد؟

با توجه به مسائل جمعیتی و پایین آمدن نرخ جمعیت کشور و دستورهای نظام و اسناد بالادستی که در این رابطه وجود دارد و مطابق بند سوم سیاست‌های جمعیتی ابلاغیه مقام معظم رهبری و مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی دسترسی افراد به خدمات این درمان است. دولت باید این جهت‌گیری‌ها را به سمت بزرگ کردن تعداد مراکز دولتی یا یک روش عاقلانه برای توسعه حمایت از درمان ناباروری زوج‌ها در پیش بگیرد. سال 1394 وزات بهداشت اعلام کرد حدود 250 میلیارد تومان برای کمک به امر ناباروری اختصاص داده ؛ چیزی که در برنامه و بودجه اختصاص داده است، آنهامی‌گویند 40درصد از این بودجه محقق شده است؛ یعنی 100 میلیارد تومان.

اگر 2 میلیون تومان برای هر زوج کمک اختصاص بدهیم؛ چه در مراکز دولتی و چه در مراکز خصوصی بخواهد درمان انجام بدهد حدود 50 هزار زوج را در سال می­توانیم پوشش دهیم. اگر این 2 میلیون را به مراکزی بدهند که 20 % شانس موفقیت دارند، ما باید انتظار تولد ده هزار فرزند در هر سال داشته باشیم. به این ترتیب با این 100 میلیون تومان برای هر فرزند 10 میلیون تومان هزینه کردیم. چرا چون 20 % موفقیت در این زمینه داشتیم، حالا فرض کنید به هر زوج حتی 5 میلیون تومان بدهیم اعم از اینکه به مرکز دولتی یا خصوصی برود، باید انتظار 4 هزار فرزند در سال داشته باشیم.

یعنی در این سه سال 94 تا 96 ما باید سی هزار فرزند داشته باشیم که به تعداد فرزندان ما اضافه شود ناشی از این درمان و کمک وزارت بهداشت. اصلا این را هم نگوییم فرض کنیم کمک به هر زوج 5 میلیون تومان باشد بنابراین 20 هزار فرزند اضافه می شود که ضربدر 20 درصد کنیم موفقیت هر سالی 4000 که در سه سال 12000 لیست فرزند جدید باید اضافه شده باشد. می­خواهم ببینم که واقعا چند فرزند اضافه شد چرا وزارت بهداشت کمک ­ها را محدود کرد.

به نظر می رسد وزارت بهداشت کمک­ ها را محدود کرده است. او باید 17 مرکز دولتی را اضافه کند. اگر این 17 مرکز دولتی هم اضافه شده باشد و برای هر مرکز دولت حدود 2 میلیارد تومان اختصاص داده باشد 34 میلیارد به این شکل هزینه شده­است و این 34 میلیارد فقط برای تجهیزات بوده هزینه‌ای که برای فضا، برای استهلاک و احیاناً دستگاه‌ها و پرسنل اعم از هیات علمی و ... به مراتب بیشتر از این هزینه‌ خواهد بود. با این اوصاف اگر هزینه جانبی را اضافه کنیم؛ هم­اکنون دولت برای هر زوج 80درصدهزینه می­کند به قراری 1 میلیون و 750 هزار تومان، که هزینه درمان در مراکز دولتی به مراتب بیشتر از مراکز خصوصی است. چه بسا که نرخ موفقیت روش­ های درمانی را هم اضافه کنیم چند برابر کمتر می شود . از میزان بازدهی ما از نتیجه‌ای که می ­خواهد حاصل شود.

وزارتخانه به جای آنکه خدمات درمان را فراهم کند باید در حوزه سیاستگذاری نقش‌آفرینی کند. باید هزینه‌های سرمایه‌گذاری دولت را کم کند. رویه‌هایی اتخاذ کند که نتیجه محور باشد. به جای فرایند محور. باید برای ارزش پرداخت کند نه به ازای خدمت. باید وزارت بهداشت نظارت کند تا بتواند نتیجه بگیرد.

 چگونگی دریافت کمک به زوجین نابارور از سوی وزارت بهداشت

زوجین نابارور برای دریافت کمک دولتی ابتدا باید در سامانه وزارت بهداشت با کد ملی ثبت نام کنند تا مشمول این کمک شوند اعلام ناباروری زوج به سامانه وزارت بهداشت یعنی به زوجین نابارور برچسب می زنیم. یعنی اگر یک زوج نابارور را در سامانه وزارت بهداشت ثبت نام کنیم در اصل به آنها داریم انگ نابارور می‌زنیم چرا وزارت بهداشت این کار را می‌کند. در ساختار فرهنگی جامعه ما زوجین نابارور مسئله‌ خود را مخفی می‌کنند. این حمایت باید طوری شکل بگیرد که در افراد احساس ناتوانی سرخورگی دیده نشود؛ چه بسا که در سال 94 تصمیم بر این شد که زوجین نابارور از کمیته امداد معرفی نامه بیاورند اما کسی حاضر نشد نامه از کمیته امداد مبنی بر ناباروری خود ارائه دهد. سال بعد گفتند به همه مراکز دولتی اجازه می‌دهیم که درمان ناباروری را انجام دهند و مراکزی که درصد موفقیت ­شان در سال های گذشته تنها 18% بوده است؛ نه تنها درصد موفقیت مراکز دولتی کم بود بلکه مردم هم کمتر سراغ این مراکز می‌رفتند با وجودی که ارزان‌تر بود. با این اوصاف چرا برنامه‌ای عادلانه نگذاریم که مردم خودشان آگاهانه برای درمان تصمیم بگیرند که به کدام مراکز بروند و چرا برنامه‌ای صحیح از نظر فرهنگی قرار ندهیم که انگ به افراد نابارور نزنند؟!

گزارش سال 96 : حدود 1500 زوج در هر کدام از 3 دانشگاه تهران تحت درمان قرار خواهند گرفت. ما اگر فرض کنیم مراکز دیگر کشور هم باشند جمع آنها می شود 2 برابر؛ باید 9000 زوج تحت درمان قرار بگیرند که برای هر کدام 1 میلیون و 750 هزار تومان هزینه کنیم می شود 16 میلیارد تومان که از آن 20درصدی که حساب کردیم کمتر است و اگر نرخ موفقیت فرض کنیم 20 درصد باشد 1800 فرزند ما باید آخر سال در لیست داشته باشیم. اصلا به ما لیست بدهند آیا 1500 فرزند از این حمایتی که کرده اند در آمده است؟ نه متاسفانه! دولت برای توسعه بخش خصوصی تلاش کند و در بخش سیاستگذاری زمینه را فراهم کند که مشکل ناباروری زوجین حل شود و دسترسی را برای همه زوجین نابارور تسهیل کند. به نظر من میزگردهایی رسمی بگذارند و من به عنوان رئیس انجمن جنین شناسی و از متخصصین نیز و مسئولین کشور هم دعوت کنید و گزارش دهند تا الان چه کرده‌اند و بعد از این چه می خواهند انجام بدهند و احیاناً با این سرمایه و سرمایه‌گذاری که دارد انجام می شود و فکر می‌کنند که در این زمینه دارند کمک می‌کنند آیا کمک کرده‌اند یا نکرده‌اند.

با توجه به سرمایه‌های اختصاص داده شده و هزینه‌های انجام شده، آیا بهتر نیست درمان ناباروری را تحت پوشش بیمه قرار بدهند؟

ما در این زمینه هم اقدام کرده‌ایم. این پول‌هایی که به این شکل گذاشته می­ شود اینها موقتی است. ما برای این مسئله به وزاتخانه طرح دادیم، ما گفتیم این پول های موقتی 2 روز دیگر تمام می­ شود و دیگر این حمایت ها انجام نمی شود. این پول ها را دریک صندوق بگذاریم همان پیشنهادی که من دادم تا وقتی 100 میلیارد سرمایه در صندوق قرار بدهیم بانک هم حاضر است 100 میلیارد کنار پول ما قرار دهد و بعد این را حتی به جای اینکه به زوج کمک کنیم به آنها وام بدهیم که فرصت باروری شان از بین نرود ما پول را داریم افزایش سرمایه هم داریم و از طرفی به زوج های نابارور هم کمک کرده‌ایم و وام هم داده‌ایم و آنها هزینه را جایی انجام می‌دهند که نتیجه داشته باشد. یعنی بیمه این هزینه را نپردازد به جای آن وام بدهیم؟

این یک روش است پول‌های حمایتی در صندوقی سرمایه ­گذاری شود و این صندوق به عنوان صندوق دائمی بماند و ....

دومین مسئله این است که 20 % از زوج ­ها ناباروند حق مردم و حق این زوج هاست که بتوانند از خدمات درمانی در این رابطه استفاده کنند؛ این مسئله ­ای است که در بندهای اسناد بالا دستی نظام چه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و چه سیاست‌های جمعیتی ابلاغیه مقام معظم رهبری چه هدف‌های توسعه هزاره بین‌المللی در سال 2000 مسئله درمان در دسترس همه افراد به خدمات درمان ناباروری را مطرح می‌کند اینها همه در این راستا هستند که ما باید برای سلامت روانی و احیانا در جامعه فکر کنیم از آن طرف کسانی که به این خدمات نیاز دارند خدمات را در دسترسشان قرار بدهیم. بهترین راهش بیمه است. بیمه را هم ما اقدام کردیم؛ 6-7 سال پیش شورای عالی بیمه این را تصویب کرد. این مسئله به وزارت بهداشت بستگی دارد که باید استانداردهای درمان را تعیین کند که قیمت‌گذاری امکان پذیر شود. انجمن جنین شناسی کمک کرد که استانداردهای درمان حدود 40 استاندارد را تعیین کرد. استانداردها الان حدودا کامل شده است همه آماده شده وزارت بهداشت باید اینها را به شورای عالی بیمه می­داد و آنها تصویب می­شد که مردم بتوانند از خدمات درمان ناباروری تحت پوشش بیمه استفاده کنند؛ و متاسفانه روند این مسیر متوقف شد و انجام نشد. البته اقداماتی انجام داده اند سال تقریبا 93-94 بخشی از درمان ناباروری را تحت پوشش بیمه بردند و باعث شد هزینه های تشخیص پایین بیاید و تشخیص‌ را الان در بیمارستان‌های دولتی به صورت رایگان انجام می‌دهند، بنابراین فقط بخش درمان می­ماند که فرد باید بیمه‌ تکمیلی داشته باشد. ولی فعلا وزارت بهداشت همان حمایت نقدی را در برنامه دارد. آن هم در مراکز دولتی- دانشگاهی و مراکز خصوصی به خاطر ترس از اینکه مبادا بودجه‌هایی که وزارت بهداشت به این امر در بخش خصوصی تخصیص کرده است ندهند قرار داد نبسته‌اند.

سخن آخر

زوج ­های جوانی که در یکسال ابتدای زندگی­شان بدون هیچ دلیلی بچه­ دار نمی ­شوند (طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت) نابارور گویند. در حال حاضر به دلایل فراوانی از جمله سبک زندگی، سن زوجین، آلودگی​های محیطی و صنعتی، چاقی و افزایش ناباروری در زنان و... فراوانی تعداد زوج ­های نابارور در کشورمان 5 میلیون نفر است، درصورتی‌که نیمی از آنها نیازمند خدمات پیشرفته لقاح خارج رحمی هستند، حداقل 5. 2میلیون زوج نابارور باید از این امکان استفاده کنند و این در حالی است که ظرفیت مراکز درمان ناباروری کشور توان انجام بیش از 50هزار سیکل درمان ناباروری را ندارند.[1]بنابراین اینجاست که جای حمایت های بیمه ای در این بین خالی است چه بسا ازاین طریق بتوان مراکز ناباروری دولتی را به بخش خصوصی سپرد تا وزارت بهداشت با فراغ بال و خیالی آسوده به امور زیربنایی بهداشت کشور بپردازد.

پژوهش خبری//مریم عابدی