آمریکا لایق تهیه فهرست «دولتهای سرکش» نیست

پایگاه اینترنتی مؤسسه روابط بین المللی و راهبردی فرانسه در یادداشتی با طرح این سؤال که «کشورهای سرکش کدام کشورها هستند»، به بیان دیدگاه پاسکال بونیفس Pascal Boniface مدیر و بنیانگذار این مؤسسه پرداخت و افزود: دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در سخنرانی خود در نوزدهم سپتامبر {28 شهریور} در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، بر اساس شرایط فعلی حاکم بر جهان از عبارت «دولت های سرکش» برای کشورهای کره شمالی، ایران، سوریه و ونزوئلا استفاده کرد. البته این بدان معنا نیست که چنین چیزی واقعیت داشته باشد. 

چنین مفهومی در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما، رئیس جمهور پیشین آمریکا، به موزه تاریخ پیوسته بود. خالق این عبارت آنتونی لیک، مشاور امنیت ملی بیل کلینتون رئیس جمهور سابق آمریکا بود و منظور وی کشورهایی بود که برای مقابله با دنیای بیرون شدیداً ناتوان بودند؛ به گفته دیگر، کشورهایی که در تلاش برای دستیابی به سلاح های کشتار جمعی بودند، از گروه های تروریستی حمایت می کردند، با مردمشان بدرفتاری می کردند و دشمن آمریکا بودند. 

سالها بعد، مادلین آلبرایت وزیر امور خارجه آمریکا در دوران ریاست جمهوری بیل کلینتون (2001-1997)،اصطلاح «دولت های دردسر ساز» (States of concern) را جایگزین «دولت های سرکش» کرد. منظور از دولت های دردسر ساز، کشورهایی بود که با رعایت نکردن قوانین وضع شده از سوی جامعه بین المللی، خطری ایجاد کنند و به دنبال آن تحریم شوند.

اما جورج دبلیو بوش رئیس جمهور سابق آمریکا پس از تصدی قدرت بار دیگر از آن کشورها با نام «دولت های سرکش» یاد کرد. هر چند به طور غیررسمی، اما تردیدی وجود نداشت که منظور وی همان کشورهای مورد نظر یعنی لیبی، کوبا، کره شمالی، عراق، ایران و سوریه بود. معیارهای رسمی که برای چنین نامگذاری انتخاب شده بود، چند ویژگی داشت. دیکتاتور بودن نظام آن کشور، مشارکت در گسترش سلاح های کشتار جمعی و اقدام علیه امنیت ملی از جمله این ویژگی ها بود. 

اما عبارت «دولت های سرکش» مسائل بسیاری را مطرح می کند. چه کسی این معیارهای رسمی و به دنبال آن، تحریم ها را برای این دولت ها تعیین می کند؟ به سرعت نیز مشخص شد که فقط آمریکا می تواند میزان جرم این کشورها را تعیین کند و برای خود این حق را حفظ کند که با توجه به شرایط، آیا تحریم هایی علیه کشور منظور وضع کند یا خیر. ماهیت این جرایم نیز بیش از این تعریف نشده بود. آمریکا کشورهای نامبرده را دیکتاتور توصیف می کرد اما نکته آنجا بود که اسامی همه کشورهای دیکتاتور در این فهرست به چشم نمی خورد و حتی این قانون شامل حال بدترین کشورهای دیکتاتور از جمله برخی کشورهای هسته ای همچون هند، پاکستان و دولت اسرائیل نبود. نقض امنیت بین المللی نیز به گونه ای کاملاً متفاوت تفسیر می شد. آنچه که واقعاً موجب بر هم خوردن توازن در رده بندی «دولت های سرکش» می شود، در واقعیت، در تضاد با سیاست خارجی آمریکاست. 

در ژانویه سال 2002 {بهمن ماه 1380}، جورج بوش رسماً فهرست سه کشوری را که تشکیل دهنده «محور شرارت» هستند، اعلام کرد. آن سه کشور عراق، ایران و کره شمالی بودند اما می بینیم که در ادامه چه اتفاقی افتاد. مبادرت ورزیدن به لفاظی ها و جنگ عراق عمدتاً رژیم کره شمالی را متقاعد کرد که بقای آن بیش از آنکه به منشور سازمان ملل وابسته باشد، به قدرت هسته ای آن بستگی دارد.

بدین ترتیب بود که این بار عبارت «دولت های سرکش» از زبان دونالد ترامپ شنیده شد. اما سؤالی که اکنون مطرح می شود، این است که آیا آمریکا، که قوانین آن جدای از متون متعدد قوانین بین المللی از جمله دیوان بین المللی کیفری، کنوانسیون منع مین های ضد نفر، مخالفت با توافقنامه اقلیمی پاریس و غیره است و در سال 2003 جنگ غیر قانونی در عراق را به راه انداخت و اردوگاه (زندان) گوانتانامو را ایجاد کرد، بهترین گزینه برای تهیه فهرستی از «دولت های سرکش» است؟

در واقع، سرکش کسی است که به قوانین رسمی احترام نمی گذارد، بلکه قوانین خودش را پیاده می کند و این همان کاری است که اغلب آمریکا انجام می دهد. دونالد ترامپ تصور می کند کشورش به دور از قوانین، مأموریت الهی دارد تا دموکراسی و تمدن را در غرب اشاعه دهد و حتی فکر می کند آمریکا تنها کشوری است که قادر به انتشار یا تصویب این قوانین است. از آنجا که چند قطبی گرایی بخشی از واژگان ترامپ نیست، رقیبان و مخالفان او نیز خلاف قوانین عمل می کنند. مشکل عبارت «دولت های سرکش»  فقط ویژگی غیر اخلاقی بودن آن نیست، بلکه خطرناک بودن آن در جهانی است که تک قطبی نیست.

از همان ابتدا، کسانی که اصطلاح «دولتهای سرکش» را مطرح کردند، رفتار جنتلمن گونه ای نداشتند و ریشه بسیاری از اختلالات، بی نظمی ها و حتی فاجعه ها بودند.