اندیشکده چتم هاوس: تحولات سیاسی اخیر در عربستان چیزی بیش از بازی قدرت است

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما؛  اندیشکده چتم هاوس در گزارشی نوشت: اقدامات اخیر ولیعد عربستان سعودی چیزی بیش از بازی قدرت است و گامی در جهت تقویت پایگاه حمایت مردمی و تمایلات استبدادی او و نیز منعکس کننده رویکرد پوپولیسم استبدادی وی در دوره پسا نفت است.
پایگاه اینترنتی اندیشکده انگلیسی چتم هاوس در گزارشی به قلم جین کینین مونت، معاون این اندیشکده و پژوهشگر ارشد برنامه خاورمیانه و آفریقای شمالی، به اقدامات اخیر محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، و بازداشت شماری از شاهزاده های ارشد و وزراء کابینه سعودی پرداخت و نوشت: پاکسازی جدید ضد فساد در عربستان سعودی، اقدام ناگهانی و چشمگیر محمد بن سلمان (ولیعهد عربستان سعودی) را که برای تغییرات اساسی طراحی شده بود، تقویت می کند.
بازداشت سریع شاهزاده های ارشد، وزراء سابق و ثروتمندترین تاجر کشور درحالی اتفاق افتاده است که تنش های منطقه ای افزایش یافته است. در همان روز، نخست وزیر لبنان در زمانی که به ریاض سفر کرده بود، استعفا کرد و حوثی ها (جنبش انصار الله) در یمن موفق شدند یک فروند موشک بالستیک را با بردی بیشتر از همیشه به قلمرو عربستان شلیک کنند. محمد بن سلمان از چندین جهت در معرض خطرات سیاسی قرار دارد، اما این بازداشت ها احتمالا خطرات موجود از جانب هر کسی در این خاندان را که در آینده قابل پیش بینی، وی را به چالش می کشید، کاهش می دهد.
این بازداشت ها بخشی از اقدامات محمد بن سلمان در تغییر ساختار نحوه اداره عربستان سعودی است. رسانه های سعودی این اقدام را مبارزه ای بسیار ضروری علیه فساد توصیف کردند و این درحالی است که بیشتر رسانه های غربی آن را پاکسازی سیاسی خواندند. به احتمال زیاد، هر دو توصیف درست است. سرخوردگی گسترده عمومی نسبت به فساد، زد و بندها و تبارگماری در عربستان سعودی وجود دارد. ولیعهد عربستان با نشان دادن اینکه فساد می تواند قدرتمندان و ثروتمندان را از صدر قدرت به زیر بکشد، یک نگرانی عمومی را مورد توجه قرار می دهد که احتمالا کاری عام پسند است.
در همان زمان، این دستگیری ها شاهزاده ای را که زمانی رقیب بن سلمان بود، از میان برداشته است و کنترل محمد بن سلمان بر ارتش را تقویت کرده و سوالاتی در مورد آینده سازمان های رسانه ای قدرتمند مطرح کرده است. به طور کلی، تلاش ها در مبارزه با فساد در کشورهایی که نهادها و حاکمیت قانون آن ضعیف و وابسته به افراد قدرتمند است، اغلب به لحاظ سیاسی گزینشی و انتخابی هستند.
محمد بن سلمان از زمانی که پدرش در اوایل سال 2015 به تخت پادشاهی رسید، ضمن آنکه با هدف متمرکز کردن قدرت در دستان خود به تغییر ساختار الگوی حکومتی سنتی «خاندان سلطنتی بعلاوه روحانیون» پرداخت، چندین پروژه همزمان - از جمله اصلاح نظام اقتصادی، ایجاد فضای باز در زندگی اجتماعی، تصویب یک سیاست خارجی جدید ستیزه جویانه و اخیرا نیز اصلاح تفسیر کشور از اسلام را به اجرا گذاشته است. وی نگرانی از جانب طرفداران سنتی نداشت و بر روی نسل جدید از جوانان که می خواهند تغییرات را ببیند، حساب باز کرده است.
این بازداشت های ناگهانی و در سطح بالا که در آخر هفته صورت گرفت، در راستای کمک به این سه پروژه بوده است. در بخش اقتصاد، محمد بن سلمان در حال کاهش هزینه های دولت است و تمایل به جذب سرمایه گذاری خارجی دارد. مقابله با فساد می تواند راهی برای کاهش هزینه ها و نیز نشانه ای برای سرمایه گذاران خارجی باشد که بدانند دیگر برای کسانی که در کشور پادشاهی تجارت می کنند، خطر (فساد) وجود ندارد.
در ادامه گزارش اندیشکده چتم هاوس آمده است: بازداشت شاهزاده ولید بن طلال، میلیاردر سعودی، به همراه چند تن دیگر از شاهزاده ها و وزراء به منزله این است که هیچکس بالاتر از قانون نیست - و مبارزه با فساد اگر ابتدا از مسئولان رده بالا شروع شود، اعتبار بیشتری خواهد داشت. اما مبارزه با فساد به طور نظام مند نیز نیاز به توسعه نهادها و حاکمیت قانون دارد. درست قبل از اعلام بازداشت ها، محمد بن سلمان رئیس یک کمیسیون جدید مبارزه با فساد شد، این در حالی است که در بسیاری از کشورها، سرپرستی چنین کمیسیونی برعهده یک قاضی یا فرد بوروکرات(مقام اداری) است، نه یک رهبر سیاسی.
این امر موضوع دوم را مطرح می کند و آن تمرکز قدرت در دستان محمد بن سلمان است. حذف متعب بن عبدالله (بن عبدالعزیز آل سعود)، رئیس گارد ملی عربستان، و عزل فرمانده نیروی دریایی باعث افزایش کنترل محمد بن سلمان بر همه مراکز امنیتی کشور می شود.
وی زمانی که اوایل امسال، محمد بن نایف، ولیعهد وقت و وزیر کشور عربستان، را سرنگون کرد، کنترل خود را بر وزارت کشور تضمین کرد. متعب، پسر ملک عبدالله پادشاه سابق عربستان، خود زمانی پادشاه احتمالی آینده قلمداد می شد؛ اکنون او و برادرش ترکی هردو به همراه نگهبان سابق ملک عبدالله در دادگاه سلطنتی بازداشت شده اند.
در میان تاجرانی که دستگیر شده اند تعدادی از آنها از نزدیکان فرزندان پادشاه، شاهزاده های سابق و نیز سران سه سازمان رسانه ای بزرگ بودند که عبارتند از صالح کامل، رئیس روزنامه عکاظ و بنیانگذار «ای آر تی»؛ ولید ال ابراهیم، رئیس ام بی سی؛ و نیز شاهزاده ولید که مراکز تجاری متعلق به وی شامل رسانه روتانا است.
موضوع سوم این است که محمد بن سلمان باید قرارداد اجتماعی برای دوره پسا نفت را احیاء کند و به دنبال پیدا کردن راههای جدید برای مشروعیت بخشیدن به رهبری خود از طریق موفقیت های عمرانی و ملی گرایی و در عین حال اتخاذ یک رویکرد هر چه مستبدانه تر باشد. دیدگاه بسیار قابل توجه وی ضد فساد بخشی از تلاش او برای جلب حمایت نسل جوان سعودی ها بجای تمرکز بر حامیان سنتی در میان اعضاء خاندان سلطنتی، روحانیون و تجار است. محمد بن سلمان متوجه این مسئله خواهد بود که زمانی که مردم احساس فشار مالی می کنند، می خواهند ببیند که خانواده سلطنتی نیز تحت فشار قرار می گیرند (اگر چه وی بخاطر هزینه های گزاف و ولخرجی مورد انتقاد قرار گرفته است، مثلا هزینه 500 میلیون دلاری برای قایق تفریحی اش در سال گذشته).
علاوه بر آن، به نظر می رسد که وی روی یک گروه بزرگ از جوانان سعودی که خواهان دیدن تغییرات اساسی در نحوه اداره کشور هستند، شرط بندی کرده است. به نظر می رسد وی می خواهد آن احساسات را، چه با اعتراضات باشد یا از سوی فعالان و رقبای تندرو تر، در جهت حمایت از تغییراتی که توسط او از بالا به پایین، به جای پایین به بالا، شروع شده است، مهار کند. بازداشت این چهره های ارشد، از جمله پسران پادشاه که یک زمانی مورد احترام بودند، یک هفته پس از آن صورت گرفت که محمد بن سلمان اعلام کرد الگوی تفسیر اسلام در 30 سال گذشته، «عادی نبوده است» و الگوی «عربستان سعودی نیست». اکنون این دستگیری ها احتمالا با افشاء جزئیات بیشتری در باره فساد در سطح بالا در میان شاهزاده های خاندان سعود همراه خواهد شد.
همه اینها به روند ناگهانی فاصله گرفتن از گذشته شدت می بخشد. این تلاشی برای گذار به سوی یک الگوی جدید حکومت و در عین حال حفظ تداوم حکومت آل سعود است. این امر همچنین بیانگر یک رویکرد پوپولیستی استبدادی است که علیرغم اینکه از قلب خاندان حاکم برخاسته است، رنگ و بوی ضد نظام دارد.
در پایان این تحلیل آمده است: به طور کلی، این اقدام علیه شاهزاده های ارشد، احتمالا پایگاه حمایت مردمی محمد بن سلمان و نیز تمایلات استبدادی وی را تقویت می کند. سوالات در باره نارضایتی در داخل خاندان حاکم باقی خواهد ماند، اما این احتمال وجود دارد که شاهزاده ها آنقدر درباره موقعیت شان نگرانند که به بسیج علیه رهبر کنونی مبادرت نمی ورزند. ایالات متحده علاقه ای به ابراز نگرانی نشان نداده است. دونالد ترامپ روز شنبه با پادشاه عربستان سعودی صحبت کرد و موضع وی علیه افراط گرایی را ستود و خواستار ثبت سهام شرکت آرامکو (شرکت ملی نفت عربستان سعودی) در بورس اوراق بهادار نیویورک شد.