حال و روز فیلترینگی که دیگر جواب نمی‌دهد

به گزارش سرویس فضای مجازی خبرگزاری صدا و سیما،به نقل از ایسنا، در حال حاضر فضای مجازی به زیست‌بوم دوم افراد تبدیل شده است؛ اما بی شک این فضا بدون آسیب نبوده و مشکلاتی از جمله هرزه‌نگاری‌های جنسی، ترویج خشونت و فساد، خرید و فروش مواد مخدر و اشاعه اطلاعات خصوصی افراد و سازمان‌ها از مشکلات آن است. با وجود این یکی از مواردی که شاید اکنون مسوولان به آن رسیده‌اند این است که راهکارهای سلبی دیگر به نتیجه مطلوب نمی‌رسد و باید راهکارهای ایجابی انجام دهیم و مهمترین راهکار در فضای مجازی، رسانه‌های دیجیتال و بازی‌های رایانه‌ای نیز بحث آموزش و فرهنگ سازی است.

داستان فیلترینگ هوشمند زمانی آغاز شد که مسوولان وزارت ارتباطات دریافتند راه چاره‌ی جلوگیری از دسترسی به مطالب مستهجن و نامناسب، فیلتر کردن تمامی محتوای یک سایت نیست. سیستم فیلترینگ هوشمند برخلاف روش‌های سنتی فیلترینگ باعث نمی‌شود که دسترسی به یک سایت به طور کامل محدود شود بلکه تنها محتوای نامناسب و غیرمجاز روی آن سایت غیرقابل دسترسی خواهد شد.

از طرف دیگر، نظارت و مدیریت شبکه‌های اجتماعی خارجی مشکلات خاص خود را دارد، زیرا دسترسی به محتوای این نوع برنامه‌ها عموما در اختیار نویسندگان آن‌ها و خالق این سیستم‌هاست که اکثرا هم متعلق به شرکت‌های آمریکایی هستند. بنابراین حتی اگر برخی کشورها می‌توانستند امتیازهای خاصی از این شرکت‌ها بگیرند، این امکان عموما برای کشور ما فراهم نمی‌شد. یعنی وزارت ارتباطات مجبور می‌شد یا کل شبکه را فیلتر کرده و یا راهکاری برای فیلترینگ هوشمند پیدا کند.

اما در مقاطع زمانی متفاوت وزارت ارتباطات، راهکارهایی را برای پیشبرد فیلترینگ هوشمند مطرح کرد، فیروزآبادی -دبیر شورای عالی فضای مجازی- درباره میزان موفقیت فیلترینگ هوشمند گفته بود: «چاره‌ای جز فیلترینگ هوشمند نداریم و این برنامه باید موفق شود» و حتی سرمایه‌گذاری‌هایی برای این طرح صورت گرفت اما به تعبیر محمود واعظی -وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت یازدهم- «هر چه ما در این حوزه تلاش می‌کنیم، طرف مقابل هم در این حوزه پیشروی دارند و در کل شاهد نوعی جنگ الکترونیک و قدرت‌نمایی در حوزه فناوری هستیم.»

از کار افتادن فیلرینگ هوشمند با رمزگذاری داده

بنابراین در شرایطی که برای فیلترینگ هوشمند هزینه میلیاردی شده بود، اخیرا شبکه‌های اجتماعی برای حفظ و برقراری امنیت داده‌های خود، آنها را هنگام ارسال و دریافت رمزگذاری (Encryption) می‌کنند و این موضوع امکان قابلیت فیلرینگ هوشمند را سلب می‌کند. زیرا اگر افراد بخواهند به ترافیک درونی این نرم‌افزارها دسترسی داشته باشند، باید با صرف وقت و هزینه‌های سنگین به کلید آنها پی ببرند که حتی با فرض یافتن این رمز، به محض تشخیص توسط شرکت هدف، با یک تغییر ساده در روش رمزنگاری داده‌های نرم‌افزار خود، باز هم موجب سردرگمی و تکرار هزینه‌های سنگین را فراهم می‌کند.

در این زمینه برات قنبری - رئیس هیات مدیره شرکت مخابرات ایران - با بیان این که ما هیچ وقت به دنبال بستن فضا نبوده‌ایم، معتقد است که در کشور ما فیلترینگ جواب نمی‌دهد. رویکرد ما نه انسدادی بلکه گسترش خدمات است. تجربه نشان داده است که در کشور ما اگر یک سرویسی مسدود شود، جایگزین‌های آن پیدا می‌شوند و فقط زحمت مردم زیاد می‌شود.

اما در دنیا مرسوم است که در موارد رمزگذاری با سرویس‌دهنده تعامل می‌کنند و به یک مفهوم و چارچوب مشترک می‌رسند. محمدجواد آذری جهرمی -وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات- هم درباره رمزنگاری شدن سایت‌ها گفته بود: با توجه به اینکه برخی از سایت‌ها به صورت رمزی هستند و قابلیت فیلترینگ هوشمند ندارند، این کار شاید در قالب مذاکره با سرویس‌دهنده یا استفاده از راهکارهای دیگری انجام شود.

از طرفی وی درباره اعمال سیاست‌های یکسان برای تمامی افراد در حوزه اینترنت بیان کرده بود: در حال حاضر حتی کسانی که می‌خواهند در حوزه پزشکی تحقیقات کنند، هم باید فیلترشکن نصب کنند. به کار بردن یک مکانیزم پالایش برای همه مطلوب نیست. یکی از بحث‌هایی که در پالایش هوشمند به دنبال آن بودیم و اکنون زیرساخت‌اش فراهم شده همین موضوع است که برای گروه‌های مختلف، سیاست‌های مختلف اعمال شود. طبیعتا باید نسبت به گروه‌های اجتماعی کم سن و سال‌تر مراقبت‌های بیشتر داشته و به کسانی که نیاز به دسترسی‌های علمی یا سیاسی دارند، دسترسی بهتری بدهیم.

البته جهرمی اخیرا درباره طرح فیلترینگ غیرهمسان اظهار کرد تاکنون طرحی با این مضمون در وزارت ارتباطات مطرح نشده است؛ با وجود این به اعتقاد برخی کارشناسان  به نظر نمی‌رسد اعمال سیاست‌های مختلف برای گروه‌های سنی متفاوت و یا مشاغل مختلف ایده بدی باشد. زیرا با رمزنگاری شبکه‌های اجتماعی و فیلترینگ هوشمندی که دیگر کارایی مناسبی ندارد، مسوولان بهترین راه مقابله با هرزه‌نگاری را مذاکره با سرویس‌دهنده‌ها می‌دانند و شاید در مرحله‌ی بعدی صرف نظر از اینکه این مذاکرات به کجا بینجامد، انجام کار فرهنگی جدی مهم‌ترین راهکار باشد.