بهشت فراموش شده گیاهان دارویی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز سیستان و بلوچستان  ، پیمان یوسفی آذر، مجری طرح ملی توسعه گیاهان دارویی کشور می گوید: گردش مالی گیاهان دارویی در جهان حدود ١٢٠ میلیارد دلار است که در ایران این رقم به ٣٧۶ میلیون دلار می‌رسد.
اما نزدیک به یک سال پیش بود که معاون علمی و فن‌آوری رییس جمهور، ظرفیت بالقوه این صنعت در ایران را ۱۰ تا ۲۰ میلیارد دلار برآورد کرد و در سفر به سیستان و بلوچستان از گیاهان دارویی به عنوان مزیت اقتصادی سیستان و بلوچستان و بخشی جذاب و پربازده برای کارآفرینان یاد کرد.
سیستان و بلوچستان چه مزیتی دارد؟
رییس سابق سازمان جهاد کشاورزی سیستان و بلوچستان تنوع گونه ها و ماده موثره بالا را به عنوان مزیت های گیاهان دارویی استان بیان می کند و می‌گوید: با توجه به وجود بیش از 300 گونه گیاه دارویی در سیستان و بلوچستان و کشت بیش از 70 گونه گیاه دارویی در استان (همچون چای ترش، به لیمو، آویشن و حنا)؛ سیستان و بلوچستان به عنوان یک قطب بزرگ تولید این محصولات به شمار می‌رود.
نجفی همچنین تصریح می‌کند: قرار گرفتن گیاهان دارویی در مراتع و زمین هایی که بیش از 300 روز آفتابی در سال را تجربه می‌کنند، دمای نسبتاَ بالای هوا و به طور کلی تنش مضاعف گیاه با محیط باعث شده ماده موثره تولید شده در گیاهان دارویی این استان بسیار بالا باشد.
جهانتیغی کارشناس گیاهان دارویی دانشگاه سیستان و بلوچستان نیز می گوید: با توجه به وجود سه اقلیم‌ گرم و مرطوب ساحلی، گرم و خشک و نیز اقلیم معتدل در سیستان و بلوچستان، امکان رویش انواع مختلف گیاهان دارویی در استان فراهم است.
وی با بیان اینکه سیستان و بلوچستان بعد از استان کردستان بالاترین تنوع گیاهان دارویی را در کشور داراست، می‌افزاید: برخی گیاهان دارویی موجود در سیستان و بلوچستان تنها در 2 کشور هند و پاکستان می روید و البته بعضی گیاهان از جمله "پنیر باد" تنها در این استان رشد می‌کند.
حاشیه تفتان بهشت فراموش شده گیاهان دارویی
بخار گوگرد متصاعد شده از آتشفشان نیمه فعال تفتان و وجود مواد معدنی فراوان در آب چشمه سارهای اطراف این ارتفاعات، این کوهستان را تبدیل به یکی از حاصلخیزترین زمین های رویش گیاهان دارویی خودرو و دست کاشت در حوزه 2 شهرستان میرجاوه و خاش کرده است.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان خاش به برداشت 100 تن گیاه دارویی خودرو از حاشیه تفتان در سال‌های پرباران اشاره می‌کند و می‌گوید: گیاهانی از قبیل شیرین بیان، خارشتر و درمنه کوهی از مراتع حوزه تفتان برداشت شده و گیاهانی چون زیره، گل محمدی و رازیانه بیشتر به شکل دست کاشت به عمل می‌آیند.
طوقی می افزاید: با توجه به کاهش قابل توجه ذخیره گیاهان دارویی خودرو در شهرستان خاش با توجه به خشکسالی چند سال اخیر و نیز مزیت نسبی اقتصادی شهرستان در تولید گیاهان دارویی، تغییر الگوی کشت در دستور کار اداره جهاد کشاورزی شهرستان قرار گرفته است.
وی به وقوع خشکسالی در حاشیه ارتفاعات تفتان اشاره می کند و می گوید: تولید گیاهانی که به آب کمتری نیاز دارند، از جمله زعفران که به صورت آزمایشی در پنج  هکتار از مزارع و در 6 نقطه شهرستان خاش با موفقیت کشت شد، به عنوان کشت جایگزین در دستور کار قرار گرفته است.
چرا این طفل به بلوغ نمی‌رسد؟
در سالهایی که بارندگی مناسب باشد، نزدیک به 400 خانوار از مراتع گیاهان دارویی حاشیه تفتان روزگار می‌گذرانند که به گفته مدیر جهاد کشاورزی خاش در صورت توسعه این صنعت در شهرستان خاش این شمار می‌تواند به 2 هزار خانوار نیز برسد.
به گفته طوقی یکی از دلایل عدم توسعه صنعت گیاهان دارویی در شهرستان خاش، نبود سرمایه‌گذاری در این استان مرزی و همچنین استقبال نکردن مردم بومی از تسهیلات بانکی حتی تسهیلات با بهره کم است.

وی عرضه فله گیاهان دارویی، نبود سردخانه و عدم اطمینان از بارندگی را از دیگر مشکلات توسعه این صنعت در منطقه یاد می‌کند و معتقد است علاوه بر رفع این موانع نیاز به تحقیقات در زمینه کشاورزی و منابع طبیعی نیز وجود دارد.
جهانتیغی کارشناس و پژوهشگر گیاهان دارویی استان نیز با اشاره به مشکلات یاد شده می گوید: تجارت این محصولات دست مردم بومی نیست و ارزش افزوده کمی نصیب مردم بومی می‌شود و به علاوه نبود صنایع تبدیلی و کارگاه های فرآوری گیاهان دارویی باعث شده است که محصولاتی چون حنا و وسمه به شکل فله به خارج از استان برده شوند.
وی معتقد است گیاهان دارویی خودرو با توجه به خشکسالی های استان درآمدی قابل اتکا نیست و این گیاهان باید در زمین های کشاورزی و پس از انجام تحقیقات علمی کشت شوند.
برداشت ترسالی‌ها در مقابل برداشت امسال
معاون فنی اداره کل مراتع و آبخیزداری سیستان و بلوچستان به 220 تنی تولید گیاهان دارویی در مراتع استان اشاره می‌کند و می گوید: در سال هایی که خشکسالی رخ ندهد این میزان تولید می‌تواند درآمدی 23 میلیارد ریالی و 66 هزار نفر روز اشتغال را برای برداشت کنندگان به همراه داشته باشد.
ریگی می افزاید: در سال جاری با توجه به کاهش چشمگیر بارش در سراسر استان، میزان گیاه دارویی موجود در مراتع و عرصه های جنگلی سیستان و بلوچستان بسیار کم شده است و در بسیاری از مراتع تنها برای مصارف خانگی کفایت می‌کند.
اگرچه سیستان و بلوچستان یک رویشگاه بزرگ برای گیاهان دارویی است اما اقلیمی بسیار آسیب پذیر در مقابل خشکسالی دارد؛ کشت جایگزین گیاهان دارویی دست کاشت به جای غلات و محصولات جالیزی، می تواند کاهش تولید گیاهان دارویی در مراتع را در سال های کم بارش جبران کند.