به گزارش
خبرگزاری صدا و سیما ؛ یکی از بخش‌های مکتوم دفاع مقدس، خاطرات و تجربه‌های فرماندهان آن دوران است؛ اما از آن تعداد فرماندهان دفاع مقدس در سطوح راهبردی، عملیاتی و تاکتیکی، کمتر فرماندهانی به تدوین خاطرات و تجارب خود از سال‌های دفاع مقدس پرداخته‌اند؛ البته بسیاری از این فرماندهان در محافل گوناگون، نشست‌ها و کلاس‌های درس به ذکر برخی از خاطرات و تجربه‌های خود پرداخته‌اند؛ اما مدون ساختن آن تجارب و خاطرات بسیار ارزشمندتر، اثرگذارتر و ماندگارتر است.
برخی از این فرماندهان دلیل مقاومت خود در برابر درخواست‌های گروه‌های ثبت و نشر خاطرات دفاع مقدس را عدم مطرح ساختن خود در کنار شهدا و ایثارگران مطرح کرده‌اند، اما به خوبی روشن است که بیان خاطرات و تجارب موجب عدم تحریف دفاع مقدس از سوی ناآگاهان و یا کسانی می‌شود که نقش آنچنانی در دفاع مردم ایران از مرزهای کشورشان نداشته‌اند. همچنین تقویت روحیه حماسه و جهاد در بین جوانان نسل سوم و چهارم انقلاب اسلامی که سال‌های جنگ را درک نکرده‌اند و به جد به دنبال یافتن حقایق دفاع مقدس هستند، با پاسخ فرماندهان ارشد، میدانی و اثرگذار دفاع مقدس به سوالات آنان تحقق می‌یابد.
مکتوم نگه داشتن خاطرات دفاع مقدس از سوی فرماندهان، سبب می‌شود تا مغرضان و بدخواهان با دستاویز قرار دادن برخی از مسائل دفاع مقدس، به تسویه حساب با نظام جمهوری اسلامی و نیروهای انقلابی بپردازند.
اما مهمتر از همه درس‌های مدیریت و فرماندهی است که با مطالعه خاطرات و واکاوی تجارب فرماندهان ارتش و سپاه در دوران دفاع مقدس به دست می‌آید. شرایط دفاع مقدس به گونه‌ای بود که هر فرماندهی تکنیکی خاص برای فرماندهی یگان یا قرارگاه تحت امرش داشت و این تکنیک‌ها منجر به ظهور و بروز خلاقیت‌ها و ویژگی‌هایی می‌شد که امروزه می‌تواند مورد استفاده و یا تکمیل نظامی‌ها قرار گیرد و در صحنه‌های نبرد احتمالی استفاده شود.
در ادامه به معرفی و بررسی کتاب‌های منتشر شده در حوزه تاریخ شفاهی فرماندهان دفاع مقدس می‌پردازیم.
در عالی‌ترین سطح فرماندهی دفاع مقدس، امیر سپهبد شهید علی صیاد شیرازی و سرلشکر پاسدار محسن رضایی قرار داشتند. در خصوص شهید صیاد شیرازی تاکنون کتاب‌های بسیار زیادی توسط نشرهای مختلف به انتشار رسیده است اما کتابی که دربرگیرنده خاطرات شهید صیاد شیرازی است، «ناگفته‌های جنگ» نام دارد که توسط انتشارات سوره مهر و با کوشش احمد دهقان منتشر شده است.
سرلشکر رضایی نیز از سال 88 با درخواست مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه به بیان خاطرات خود پرداخت. جلد نخست خاطرات محسن رضایی که شامل فصل‌های تولد، کودکی و نوجوانی تا حوادث امنیتی سال‌های 60-58 است در کتاب «راه» به کوشش مرحوم حسین اردستانی آمده است.
محسن رضایی پیش از فرماندهی سپاه، مسئول واحد اطلاعات سپاه بود و نقش مهم و موثری در مقابله با گروهک‌ها به خصوص سازمان مجاهدین خلق (منافقین)، کودتای نافرجام نقاب و غائله‌های دشمنان در گوشه و کنار کشور داشت.
علاوه بر محسن رضایی از بین 3 فرمانده ارشد سپاه یعنی رحیم صفوی ، غلامعلی رشید و علی شمخانی که نقش راهبردی در جنگ داشتند، تنها 2 کتاب از خاطرات سرلشکر صفوی توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی و مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به انتشار رسیده است. کتابی که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ رسیده، «از جنوب لبنان تا جنوب ایران» نام دارد.
مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه نیز چندی پیش جلد نخست خاطرات سرلشکر صفوی را با عنوان «از سنندج تا خرمشهر» به چاپ رساند.
علاوه بر این دو کتاب، کتاب «شوق وصال» که مشتمل بر بیش از 300 تصویر از سرلشکر صفوی در دوران دفاع مقدس به همراه حاشیه نگاری و کتاب «همراه» خاطرات خانم دکتر مهرشاد شبابی همسر سرلشکر صفوی منتشر شده است.
یکی از کتاب‌هایی که در سطح راهبردی جنگ می‌تواند به خوانند نگاه کلان و جامعی در رابطه با دفاع مقدس بدهد، «اسرار مکتوم» است. این کتاب توسط محمدحسن محققی نگاشته شده و شامل گفت‌وگو با مسئولان کشوری و لشکری دوران دفاع مقدس است.
در رده تاکتیکی و عملیاتی نیز چندین کتاب در حوزه تاریخ شفاهی فرماندهان ارتش و سپاه در دوران دفاع مقدس منتشر شده است که در ذیل به صورت اجمالی به معرفی برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
سرلشکر جعفری فرمانده کنونی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بخش نخست خاطرات خود از کودکی تا سال‌های نخست دفاع مقدس را در کتاب «کالک‌های خالکی» بیان کرده است. این کتاب با تلاش‌های حسین بهزاد و گلعلی بابایی توسط انتشارات سوره مهر تدوین شده است.
سردار شهید حسین همدانی و سردار محمدجعفر اسدی که از حبیب‌های سپاه هستند و در دوران دفاع مقدس فرماندهی یگان‌های انصارالحسین، قدس و المهدی را بر عهده داشتند نیز خاطرات خود را در کتاب‌های «مهتاب خین» و «هدایت سوم» آورده‌اند. همچنین چندی پیش خاطرات سردار «فتح الله جعفری» اولین فرمانده زرهی سپاه در کتاب «دارساوین» منتشر شد.
گفته می‌شود خاطرات سرلشکر قاسم سلیمانی فرمانده کنونی سپاه و فرمانده لشکر 41 ثارالله علیه السلام در دوران دفاع مقدس نیز آماده انتشار است اما سرلشکر سلیمانی تاکنون اجازه انتشار آن را نداده‌اند. از فرماندهان شمالی کشور نیز تاکنون خاطرات سردار عمرانی (اولین فرمانده لشکر 25 کربلا) با عنوان حاج عمران منتشر شده است.
انتشارات سوره مهر به عنوان پیشگام در انتشار کتاب‌های خاطرات فرماندهان دفاع مقدس، تاکنون کتاب‌های «بابانظر»، «زندان الرشید»، «تکاوران نیروی دریایی در خرمشهر»، «پنهان زیرباران»، «نبرد درالوک»، «جاده‌های سربی» و... را در این حوزه منتشر کرده است. کتاب دوجلدی «برای تاریخ می‌گویم» خاطرات محسن رفیق دوست نیز اطلاعات بسیاری در خصوص پشتیبانی از جبهه‌های دفاع مقدس و عملیات‌ها به ما می‌دهد.
اما مهم ترین مرکز در ثبت و ضبط تاریخ شفاهی فرماندهان دفاع مقدس، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه است. گرچه این مرکز تاکنون کتاب‌های زیاد و موثری در این حوزه منتشر نکرده است اما مجله‌های نگینی که توسط این مرکز منتشر شده و اقدامات زیادی که در رابطه با جمع آوری خاطرات فرماندهان سپاه در دوران دفاع مقدس صورت گرفته، نشان می‌دهد که در آینده شاهد انتشار خاطرات بسیاری از فرماندهان دفاع مقدس در قالب کتاب خواهیم بود.
ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز در خصوص تدوین تاریخ شفاهی دفاع مقدس اقدامات بسیاری انجام داده و کتاب‌هایی را در این خصوص به انتشار رسانده است اما از مهمترین شخصیت‌های ارتش در دفاع مقدس که همچنان در قید حیات هستند، مانند سرلشکر حسنی سعدی، سرلشکر صالحی، امیر بقایی و... کتابی منتشر نشده است. البته کتاب خاطرات امیر دادبین با عنوان «من زنده‌ام» و کتاب خاطرات تنی از چند فرماندهان نیروهای ارتش منتشر شده است.
به نظر می‌رسد همان طور که نهضت خاطره‌گویی به راه افتاده است، باید نهضتی هم به راه بیافتد تا خاطرات فرماندهان دوران دفاع مقدس با دقت و کیفیت بالا تدوین و در اختیار مردم و جوانان قرار گیرد.
