کم شدن صدای سمفونی ریشه زنی در قم

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز قم، نزدیک به یک قرن از روزی که نخستین دارهای قالی در قم بر پا شد می گذرد؛ هنری منحصر به فرد که با گذشت دهه های متوالی، به صنعتی پر سود تبدیل شد و در سال های گذشته به جایگاهی رسید که یک پنجم صادارات فرش دستباف کشور ، به فرش دستباف ابریشم قم تعلق گرفت.

 همین مسئله مهم مرا بر آن داشت تا سراغی از حال و روز این هنر صنعت سودآور و ماندگار بگیرم؛ هنر صنعتی که گسترش آن می تواند گام مهمی در راستای تحقق شعار اقتصاد مقاومتی و اتکا به اقتصاد درون زا و پایدار باشد.

در جستجوی دار زندگی

پیدا کردن خانه یا خانه هایی که در قم روزی ساکنانشان از ریشه زنی پای دارهای قالی تامین می شود، کار چندان دشواری نیست؛ کافیست کوچه اصلی را پیدا کنید و از آنجا به بعد با دنبال کردن صدای دف و ریشه زنی، به خانه مورد نظر برسید.

برای تماشای این هنر صنعت رنگارنگ و آشنایی بیشتر با آن باید گفتگوهایم را با خالقان اصلی این هنر قدیمی آغاز می کردم؛ بافندگانی که به گفته معاون بازرگانی خارجی سازمان صنعت ، معدن و تجارت قم، بیشتر در خانه هایشان به خلق این هنر- صنعت سودآور می پردازند و کمتر کارگاه قالی بافی در قم یافت می شود.

آقای محمدی چهر اشتغال زا بودن این هنر صنعت را از مهمترین ویژگی های آن دانست و گفت: در حال حاضر 40 هزار نفر در قم مستقیم و غیر مستقیم به واسطه بافت فرش ابریشم مشغول به کار هستند؛ مشاغلی همچون بافندگی، رنگرزی و ....

به همراه آقای محمدی چهر و رئیس اتحادیه تولید کنندگان فرش ابریشم، به خانه چند نفر از بافندگان فرش ابریشم قم دعوت شدیم.

خانه مریم خانم اسدی اولین مقصد ما برای تهیه گزارش بود؛ در خانه او، داری در حال برپا شدن بود؛ داری 6 متر مربعی که اوستا محمد مسئولیتش را به عهده داشت.

آقای محمدی چهر گفت: فرش ابریشم قم عمری 80 ساله دارد و اکنون به عنوان یکی از مهمترین و اساسی ترین کالاهای صادراتی استان قم و کشور محسوب می شود؛ به بیان دیگر به طور میانگین سهم تجارت فرش دستباف ایران در یک سال، 400 میلیون دلار است که از این مبلغ 80 میلیون دلار آن سهم هنرمندان قمی است؛ همچنین 90 درصد از کل فرش ابریشم تولید شده در قم به خارج از کشور صادر می شود.

هنری به قیمت چشم هایشان

مقصد بعدی ما خانه ای بود که در آن قالی به نیمه های راه رسیده بود؛ خانه آقای حسین نجارزاده.

او به همراه همسر و دخترش پای داری 12 مترمربعی نشسته بودند و بازو به بازوی هم سمفونی ریشه زنی به راه انداخته بودند.

همسر حسین آقا می گفت: هر چند به نسبت زحمتی که می کشیم، دستمزد کمی دریافت می کنیم، اما توانستیم از کنار همین قالی بافی خانه دار شویم، فرزندانمان را به خانه بخت بفرستیم، کربلا برویم و زندگی آبرومندی برای خود دست و پا کنیم.

حسین آقا هم به عینک ته استکانی روی چشمش اشاره کرد و گفت: ما برای این هنر چشم هایمان را گذاشته ایم و در حالیکه قالی در حال بافت را نشانم می داد، گفت: ما دو سال است که سه یا چهار نفره، روزانه 6 تا 8 ساعت برای بافت این قالی وقت می گذاریم، با این حال تازه به نیمه های راه رسیده ایم.

او از بیمه نبودن بسیاری از قالی بافان گلایه داشت و گفت: این مشکلی است که مدت هاست مسئولان قول برطرف شدن آن را داده اند اما همچنان هیچ قدمی در این زمینه برداشته نشده است.

آقای بلندیان رئیس اتحادیه تولید کنندگان فرش ابریشم که در آنجا حضور داشت، در این خصوص گفت: در حال حاضر حدود 6 هزار نفر از بافندگان تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هستند، اما به علت کمبود منابع مالی، در دو سه سال گذشته امکان اضافه کردن بیمه شده جدید وجود نداشته است.

وی افزود: از طرفی، بنا بر برخی تحقیقات انجام شده از سوی کارشناسان بیمه، برخی افراد که مشغول به کار نبوده اند یا دار قالی جدیدی بر پا نکرده اند از فهرست بیمه شدگان حذف شده اند.

آقای بلندیان پیگیری های اتحادیه در این زمینه را مستمر دانست و گفت: توانستیم با استفاده از بیمه عشایر و روستایی جمعی از بافندگان را به بیمه معرفی کنیم اما این بیمه شامل دفترچه درمانی نمی شود و فقط بازنشستگی و از کار افتادگی دارد.

به دار قالی دیگری سر زدیم؛ قالی 9 متری که آخرین ضربه های دف بر آن زده می شد و قرار بود ثمره 4 سال زحمت دو هنرمند خوش ذوق قمی از دار پایین آورده شود.

قالی ای با زمینه بنفش رنگ و گل های رنگارنگ که شبیه یک گلزار خیال انگیز بود.

فریده خانم، خالق این شاهکار زیبا می گفت: از اولین ریشه ها پای این دار بوده ام تا به امروز؛ ذوقی عجیب در پس نگاهش بود وقتی دار قالی پایین آورده می شد.

آقای شفیعی از قدیمی ترین تولیدکنندگان فرش ابریشم، در حال حساب و کتاب نهایی دستمزد این قالی بود.

قرار بود این قالی ارغوانی رنگ، پس از پرداختی نهایی به جمع قالی های آماده برای صادرات اضافه شود.

نگرانی تولید کنندگان از نوسانات بازار ارز

آقای شفیعی در خصوص اوضاع این روزهای تولید فرش برایمان گفت؛ در مورد اینکه نوسانات ارزی در بازار واردات نخ ابریشم نیز اختلال ایجاد کرده. او می گفت : از کجا معلوم بتوانیم با اوضاع پیش رو باز هم فرشی به این ظرافت تولید کنیم؟!

آقای بلندیان در تکمیل صحبت های او گفت: 90 درصد مواد اولیه بافت فرش ابریشم از کشورهای دیگر همچون چین و تاجیکستان وارد می شود و افزایش نرخ دلار می تواند منجر به رکود در تولید این هنر صنعت خواهد شد.

او همچنین از کاهش 30 درصدی تولید فرش ابریشم در 6 ماهه نخست امسال در مقایسه با سال گذشته خبر داد و گفت: اگر چه میزان فروش و سود حاصل از آن به علت افزایش قیمت دلار ، در نمایشگاه فرش دستباف شهریور ماه تهران بیشتر از سال گذشته بود، اما این افزایش سود مقطعی است، چرا که افزایش قیمت دلار تامین مواد اولیه را در دراز مدت با مشکل روبرو خواهد کرد.

این در صورتی است که به گفته آقای کارگر رئیس سابق مرکز ملی فرش ایران، طبق آخرین آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی، تا پایان مهر سال 96 بیش از 167 میلیون دلار فرش دستباف ایران با وزن بیش از 2900 تن ،  به حدود 80 کشور دنیا صادر شده است که این رقم  در مقایسه با مدت مشابه آن در سال گذشته به لحاظ ارزشی 17 درصد و به لحاظ وزنی 11 درصد رشد را نشان می دهد.

آقای بلندیان هم گفت: از شهریور ماه سال گذشته تا ابتدای شهریور امسال قیمت هر کیلو نخ ابریشم 4 برابر شده است.

وی همچنین با ابراز تاسف از این اتفاق گفت: در ده روز ابتدای شهریور امسال هر کیلو نخ ابریشم با افزایش  200 هزار تومانی مواجه بوده است.

او تخصیص وام های کم بهره برای خرید نخ ابریشم، تسهیل روند واردات نخ ابریشم و تخصیص ارز دولتی به تولید کنندگان فرش را از جمله راه کارهای بازگشت رونق به چرخه این هنر صنعت اصیل و ماندگار ایرانی می دانست.

با شنیدن این صحبت ها، آقای محمدی چهر معاون بازرگانی خارجی سازمان صنعت معدن و تجارت را مخاطب قرار دادم و از راه کارها و اقدامات انجام شده برای کنترل این شرایط پرسیدم.

او گفت: نامه ای به مرکز ملی فرش ابریشم در این خصوص ارسال کرده ایم و از آنها تقاضا کرده ایم کنترل بازار را در اختیار بگیرند و با سودجویانی که می خواهند از آب گل آلود ماهی بگیرند برخورد کنند.

وی نقش بازار کاشان را به عنوان واردکنندگان اصلی نخ ابریشم در این زمینه حائز اهمیت دانست و گفت با توجه به نرخ ثانویه ارز، در حال حاضر نباید ابریشم بیشتر از هر کیلو 700 هزار تومان به فروش برسد، اما هم اکنون شاهدیم که با فعالیت سودجویان، این رقم به بیش از یک میلیون و صد هزار تومان رسیده است، که از مرکز ملی فرش خواسته ایم نظارت جدی تری بر این جریان داشته باشد.

صحبت های آقای بلندیان و همچنین همه تولیدکنندگان و دست اندر کاران فرش ابریشم قم تامل برانگیز به نظر می رسید؛ تامل و تفکر در سرنوشت هنری با عمر بیش از دو هزار سال در ایران؛ وجود فرش پازیریک با عمر 2400 ساله که در زمان هخامنشان بافته شده و در حال حاضر در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ روسیه نگهداری می شود، خود  موید این قدمت است؛ قدمتی که اگر رسیدگی به احوالش در این آشفته بازار تحریم و افزایش ارز و ... از یاد برود، دیگر صدای سمفونی ریشه زنی از کوچه پس کوچه های پایتخت فرش ابریشم دنیا به گوش نخواهد رسید.

آقانوری- خبرگزاری صدا و سیما - قم