دمیدن روحی تازه در کالبد جاجیم بافی استان مرکزی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز اراک؛ هنرمندان جاجیم باف، به این هنر صنعت که سال ها در استان مرکزی فراموش شده بود زندگی دوباره بخشیدند.
معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی می گوید: اکنون 30 هنرمند در این رشته سنتی فعالیت دارند که سالانه 500 متر مربع جاجیم تولید می کنند.

کاظمی می افزاید: هنرمندان استان مرکزی پارسال 15 هزار متر مربع جاجیم تولید کردند که 5 میلیون دلار صادرات این هنر صنعت ره آورد تلاش آنها است.
البته این صادرات به صورت چمدانی بوده و به وسیله گردشگران داخلی و خارجی خریداری شده است.
خانم بهزادی نسب از هنرمندان اراکی که در احیای این هنرصنعت در استان مرکزی نقش مهمی دارد می گوید: علاوه بر گردشگران داخلی، جهان گردان بسیاری هم از کشورهای مختلف دنیا به ویژه آلمان، فرانسه، نروژ و اسپانیا در سفر به استان مرکزی در بازدید از ابنیه و آثار تاریخی استان به ویژه اراک، از جاجیم هایی که تولید کرده خرید کرده اند.

ضرورت تلاش برای توسعه صادرات جاجیم به آن سوی مرزها...
معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی معتقد است با توجه به استقبال گردشگران از این هنر ارزشمند باید پا را فراتر بگذاریم و این مصنوع سنتی را از مبادی رسمی کشور صادر کنیم تا بتوانیم با جذب بازارهای خارج از مرزهای کشور ضمن ارزآوری و کمک به رونق اقتصادی، به مفهوم اقتصاد مقاومتی هم عینیت ببخشیم.

 کاظمی در عین حال ارزش افزوده 10 برابری این محصول گران بها و استقبال بی نظیر خریداران داخلی را از ویژگی های این هنرصنعت می داند.

ضرورت جایگزینی صنایع دستی با صنایع ماشینی برای حفظ فرهنگ و اصالت ایرانی...
این روزها زندگی ماشینی و ساخت مصنوعات جدید صنعتی سبب دلزدگی بسیاری از مردم از محصولات تولید شده عصر تجدد و ماشینیزم شده که البته در برخی موارد آنان را به سمت و سوی حفظ سنت ها و احترام به رسوم گذشته علاقه مند کرده است، به طوری که در خیلی از خانه ها وجود حداقل یک صنعت دست برای تزیین و زیبایی منزل به چشم می خورد و خوشبختانه این موضوع تقریبا هم در حال فراگیر شدن است.
جاجیم هم از این قاعده خارج نیست و می رود که به آرامی در سبد خرید خانواده ها جایگاه خود را تثبیت کند.

اما این روند شکل عملی به خود نمی گیرد مگر با برنامه ریزی و اقدامات حمایتی دولت و مدیران دستگاه های فرهنگی و اجرایی استان مرکزی.
از خانم بهزادی نسب نشانی کارگاهش را گرفتم، گذر چهارم بازار قدیمی اراک؛ سرای مهر.
بازار اراک که در زمان فتحعلی شاه قاجار ساخته شد و۱۰ آبان ۱۳۵۵ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید بازاری کاملا سنتی و قدیمی است که از جنب و جوش و تلاش برای رزق و روزی مردم در سال های دورحکایت دارد و اتفاقا جالب است بدانید با گذشت این همه سال هنوز هم همان جنب و جوش را در خود حفظ کرده و بخش عمده ای از مردم اراک روزی خود را از همین بازار به دست می آورند.

 قدم زنان در بازار از کسبه سراغ کارگاه جاجیم بافی را گرفتم، پنجاه قدم جلوتر گذری تقریبا باریک در میانه بازار را با اشاره دست نشانم دادند؛ تابلوی سرای مهر را دیدم. 

وارد سرا شدم و پس از 20 قدم به کارگاهی کوچکی رسیدم که زیبایی آثار بافته شده این هنر ارزشمند و اصیل چشمم را به خود خیره کرد.

 فارغ شدن از زندگی ماشینی و آشتی با طبیعت...
دستم را به جاجیمی که خیلی خوش رنگ و لعاب بود کشیدم، نرمی و لطافت و بوی طبیعت این محصول کاملا طبیعیِ دست بافت

زیبا و محسور کننده که تماما از الیاف طبیعی تهیه شده حس خیلی خوبی بهم منتقل می کرد، به طوری که اگر همان لحظه با لمس تار و پود آن چشم هایت را ببندی می توانی فارغ از زندگی ماشینی و غوغا و آلودگی های آن خود را در طبیعت بکر تصور کنی.

 این همان مفهوم آشتی با طبیعت است که می توان آن را از زندگی و نوع نگرش علاقه مندان به آثار سنتی که در حفظ و نگهداری این آثار تلاش می کنند به خوبی متوجه شد.

گام هایی استوار برای شکوفایی هنرصنعت جاجیم در استان مرکزی...

اکنون هنرمندان و مسئولان میراث فرهنگ و تمدن در استان مرکزی دست در دست هم تلاش می کنند تا این هنرصنعت زیبا را به دوران شکوفایی خود بازگردانند که البته تاکنون هم با وجود اینکه توانسته اند قدم های موثری در این زمینه بردارند، اما خود نیز به خوبی می دانند که همچنان راه درازی برای رسیدن به اوج شکوفایی این هنرصنعت در پیش دارند.
اما بد نیست شما را تا حدی با این هنر زیبا و کم نظیر آشنا کنم.

 جاجیم ...

گونه‌ای زیرانداز دورویه و دست ‌بافی از پارچهٔ ضخیم است و آن را از نخ‌ های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه‌ای و یا آمیزه‌ای از هر دو می‌بافند.
مواد اولیه جاجیم، پشم و بافت آن هم شبیه گلیم است، با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته می‌شود.
بدون پرز است و می‌توان از هر دو روی آن استفاده کرد و چون کاربرد آن به عنوان روانداز و محافظ سرما است، کوچ نشینان از آن زیاد استفاده می کنند.
جالب است بدانید جاجیم با ترکیبی از رنگ‌ ها و نقوش لوزی الوانِ راه راه در گذشته مناسب ترین چیزی بوده که در سرمای شدید زمستان که کرسی گرما بخش خانه ها بوده روی آن می‌انداختند.

 جاجیم علاوه بر زیر و رو انداز، برای بسته‌ بندی و جابه‌جایی اسباب و لوازم عشایر کوچ نشین و گاهی هم به‌ عنوان بالاپوش گرم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

جاجیم حتی در بین برخی از خانواده‌های روستایی به‌ عنوان چشم ‌روشنی و جهیزیه نوعروسان هدیه داده می شود.

پیر زن های روستائی، ناجیان اصلی جاجیم...

اگرچه این روانداز سنتی در عصر مدرن تقریبا می رفت که به فراموشی سپرده شود اما زنان سالخورده روستائی آن را فراموش نکردند و چه در گذشته نه چندان دور و چه حالا جاجیم می بافند و آن را در زمستان و تابستان در فضای باز اطراف خانه پهن می‌کنند، سه‌ پایه مخصوص آن را بر پا داشته و جاجیم می‌بافند.

بافت جاجیم در بیشتر روستاهای ایران مرسوم بوده و هست و تنها تفاوت آن، ترکیب رنگ و ظرافت نخ و نقوشی است که روی آن ایجاد می‌کنند.

این صنعت دست ایرانی هنوز هم در بعضی استان ‌های کشور مثل آذربایجان شرقی، اردبیل، کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان و فارس هم بافته می شود و مورد توجه گردشگران داخلی و به ویژه جهان گردان است.

 دست بافته های بانوان جاجیم باف مانند شعر است، چرا که پر از موسیقی، رنگ، فرم و نقش هایی است که هنرمند آن را به وجود می آورد.
بافنده خلاق، طرح ها را با استفاده از رنگ به صورت بداهه و با همه

احساسش می آفریند. 

زنان جاجیم باف بدون آموزش های تخصصی و آکادمیک و تنها با الهام از طبیعت، نقش می زنند و در بافت هایشان می توان غم و شادی خالق اثر را به وضوح دید.

جانی دوباره در کالبد هنرصنعت جاجیم استان مرکزی...

خانم بهزادی نسب بانوی جاجیم باف اراکی که هنر جاجیم بافی را از مادر به یادگار دارد و نخستین هنرمند کارآفرین و احیاگر این هنرصنعت در اراک است از آغاز فعالیت تمام وقت و حرفه ایش از سال 90 می گوید و تا الآن توانسته در کنار آموزش و تربیت شاگرانی در این عرصه، برای 10 نفر هم شغل ایجاد کند.

 مشکلات پیش رو مانعی بر سر راه از توسعه...
این هنرمند خوش ذوق البته با وجود موفقیت در سایه همت و تلاش بی وقفه اش، با اشاره به مشکلات پیش رو و گلایه از کندی روند دریافت وام بانکی می افزاید: با درخواست تسهیلات برای توسعه بیشتر این هنر موافقت شده اما به قدری در پیچ و خم های اداریِ گرفتن وام طی مسیر کرده که عطایش را به لقایش بخشیده ام. 

 بهزادی نسب مشکل کوچک بودن کارگاه برای توسعه این هنر را از دیگر مشکلات پیش رو عنوان کرده و می گوید: در این مکان کوچک نمی توانم همزمان هم برای تربیت شاگرد و علاقه مندان این هنر کلاس آموزشی برگزار کرد و هم به کار تولید و فروش بپردازم.

اما این کارآفرین سخت کوش با وجود این تنگناها تسلیم نشده و با دست و پنجه نرم کردن با مشکلات، علاوه بر حفظ اشتغال موجود، انواع کیف، روتختی، رومبلی، پشتی، کوسن، کفش، پرده سنتی، تزئین انواع صندوقچه ها، جای دستمال کاغذی، جا لباسی و جاجورابی را در کارگاهش تولید می کند و معتقد است حمایت از این هنرصنعت علاوه بررونق و توسعه کمی و کیفی تولیداتش جانی دوباره به این هنر می بخشد.

اقدامات حمایتی دولت از هنرصنعت جاجیم بافی استان مرکزی... 

این در حالی است که معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی با تاکید بر ضرورت حمایت ازهنرصنعت جاجیم می گوید: برای حمایت از این هنر و کمک به توسعه آن تسهیلات 10 تا 20 میلیون تومانی به کارگاه های کوچک و خانگی پرداخت می شود و در صورت اشتغالزایی برای چند نفر، این تسهیلات تا سقف 100 میلیون تومان هم افزایش می یابد.

البته به بیان خانم بهزادی نسب اگر این تسهیلات آسان تر و با سرعت بیشتری در اختیار وی و دیگر هنرمندان و کارآفرینان این عرصه قرار بگیرد...! نه در پیچ و خم های اداری با کندی رو به رو شود.

 حرف آخر...
با وجود گرایش بیش از پیش برخی مردم به صنایع دستی و به ویژه جاجیم، اما هنوز هم جای خالی دست بافته های بانوان جاجیم باف اراکی که با ترکیبی از رنگ های شاد و نشاط آور که برای تلطیف روح و روان افراد خانواده بسیار مناسب و خیلی هم ضروری به نظر می رسد به خوبی احساس می شود.
در اینکه مسئولان مربوط برای احیای هنرصنعت جاجیم در استان مرکزی تلاش های قابل توجهی انجام داده اند تردیدی نیست، اما اگر این حمایت ها مستمر و رو به افزایش باشد، آن وقت می توان به آینده ای به مراتب روشن تر در این زمینه امیدوار بود.
حمایت جدی مسئولان استان مرکزی از این هنرصنعت کهن و مهمتر از آن رفع مشکلات خالقان این آثارارزشمند با هدف احیای آن، علاوه بر گشودن افقی روشن به روی هنرمندان این عرصه، به شکوفایی و رونق تولید آن که در نهایت به احیای کامل این هنر زیبا منجر می شود کمک شایانی می کند.
از سویی دیگر در صورت حمایت دولت و همزمان با توسعه کارگاه های کوچک و تولید بیشترانواع محصولات جاجیم، موضوع صادرات به فراتر از مرزهای ایران هم می تواند علاوه بر کمک به اقتصاد استان مرکزی، ارز آوری برای کشور و عمل به اقتصاد مقاومتی مد نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی، گره کور رکود و مشکلات اقتصادی هنرمندان این عرصه را هم بگشاید./

خبرنگار: شیوا شجری
سردبیر : سید احمد طباطبایی