رخت سیه بر تن سبز طبیعت

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، مرکز اصفهان؛ آخرین روزهای تعطیلی تابستان ، انگیزه مسافرت اعضای پنج خانواده به طبیعت خنک سمیرم بود.

این 22 طبیعت دوست ،صبح زود راهی این شهرستان در جوار دنا،در 160 کیلومتری جنوب اصفهان شدند و مقصدشان مراتع دره خوش آب و هوای ایلان دره پادنا در 30 کیلومتری سمیرم بود. دره ای که تا چشم کار می کرد، گون دیده می شد و کاج های وحشی.

موضوع طبیعت گردی و نشستن زیر سایه سار درختان و گذراندن لحظاتی در کنار خانواده چیز تازه و خاصی نیست، اما یک لحظه بی دقتی یکی از آنها، فاجعه ای در ایلان دره سمیرم به بار آورد. پدر 58 ساله یکی از این خانواده ها، ته سیگار روشنش را  روی گون ها انداخت و آغازگر آتشی شد که بر دامان آن مرتع بکر افتاد.

آتشی که در کمتر از نیم روز دو هکتار از این منطقه را سیه پوش کرد. تمام لحظات به سختی سپری می‌شد،  نفسش به شماره افتاده، آتش بی‌رحمانه  بر  پیکر نحیفش شلاق می‌زند و در نهایت، این منطقه بکر، ذره ذره به خاکستر تبدیل می‌شود.

آن لباس سبز زیبا در آتش می‌سوزد و لباس سیاه ضخیم تمام پیکرش را می‌پوشاند، دودش، اشک چشم هر بیننده‌ای را روان و گرمای آتشش دل‌ها را می‌‍سوزاند.

به گفته عزت اله مرادی، رييس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان سميرم،با تماس تلفنی اعلام حریق و حضور به موقع  آتش نشانان،آتش مهار اما نتیجه ، یک بی دقتی علت وقوع این آتش سوزی اعلام شد و برای شهرستانی که 85 درصد مساحتش را عرصه‌های جنگلی و مرتعی تشکیل می دهد، اینها زنگ هشدار است.

درست است حریق سریع مهارشد ولی در منطقه كوهستاني هزار هکتاری ايلان دره زیستگاه گرگ ، گراز ، كبك و شاهين که در مجاورت منطقه شكار ممنوع پادنا سميرم است همین مساحت سوخته به اندازه چهار زمین فوتبال  هم سال ها زمان می برد که به حالت اولیه برگردد.

افشاری 35 ساله که خود یکی از حافظان منابع طبیعی سمیرم است، می گوید: بیشتر اوقات که به مراتع می روم مسافران و گردشگران زیادی می بینم که برای تفریح به دامن طبیعت می آیند اما پس از ترک منطقه، آتش را خاموش نمی کنند و همین سهل انگاری باعث می شود حادثه ای رخ دهد که به هیچ وجه قابل جبران نباشد.

قصه پر غصه آتش‌سوزی مراتع به علت خطای انسانی یا عوامل طبیعی ، داستان هر ساله‌ای است که با مرگ تلخ منابع طبیعی پیوند خورده است.

منابـــع طبیعی تجدید شونده کشــور به‌صورت یک پیکره واحــد اســت، اما از دید  نظام‌های مدیریتی در کشور، در سـه بخش جنگل، مرتع و مناطق بیابانی مورد توجه و ارزیابی قرار می‌گیرد.

هرساله آنچه که دوستداران محیط زیست و منابع طبیعی را نگران می کند، وقوع آتش سوزی هایی است که بنابر آمارها بیش از 95 درصد آن ها عامل انسانی است، کسانی که با سهل انگاری رخت سیاه بر تن سبز طبیعت می پوشانند.

مشت نمونه خروار

بزرگترین خطر منابع طبیعی که توسط گردشگران در دامان طبیعت از جمله مراتع  در کمین است ،خطر آتش سوزی است.

از یک آتش کوچک روشن مثل سیگار گرفته تا یک بطری شکسته شیشه ای یا پلاستیکی با چندین قطره آب موجود در آن که می تواند نور خورشید را متمرکز و ایجاد آتش سوزی کندو در نهایت  بی احتیاطی گردشگران در روشن کردن آتش که عامل بیشترین حریق گزارش شده در مراتع است.

مشاهده شعله‌های سر به فلک کشیده در مراتع تصویری رنج‌آور است. آتش سوزی 15 هکتارازمراتع دره بیدشهرستان فریدن، شش هکتار از مراتع روستا جعفرآباد لنجان ،چهار هکتارزمین منطقه کوهستانی دهاقان،سه هکتار از عرصه های طبیعی روستای لایبید شاهین شهر و میمه  و دو  هکتار ازمراتع روستای اوره نطنزو دو هکتار از مراتع کمانه سمیرم  دراستان اصفهان تنها چند نمونه  ازحریق های مهارشده در تابستان به علت بی احتیاطی گردشگران در روشن کردن آتش بوده است.

30 هکتار از زمین های زیر پوشش حفاظت محیط زیست در منطقه بیدهند نطنز ،10 هکتار از مراتع روستای ازان شاهین شهر ومیمه و یک هکتار مراتع زیست محیطی منطقه دالانکوه تیران وکرون هم به علت  خشکی پوشش های گیاهی و  وزش بادهای گرم دچار حریق شدند.

آتش سوزی در زمین های منابع طبیعی علاوه بر نابودی محیط زیست ، از بین رفتن گونه های گیاهان دارویی را هم به دنبال دارد.

با وجودی که اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان ، همواره هشدارهای لازم را به مردم اعلام می کند ، اما باز هم کم نیستند افرادی که هرساله  نا آگاهانه عامل آتش سوزی در مراتع و جنگل ها شده و دامنه گسترده‌ای از طبیعت را دچار خسارت می کنند.

داغ سیاه سهل انگاری برتن سبز مراتع

استان اصفهان، مساحتی معادل 10 و هفت دهم  میلیون هکتار دارد که بیش از 90 درصد را عرصه‌های منابع طبیعی تشکیل می دهد و از این میزان 6 میلیون هکتار مرتع ،  سه میلیون هکتار بیابان و حدود 403 هزار هکتار جنگل است.

با توجه به اینکه 64 درصد وسعت استان را مراتع تشکیل می دهند برای اطلاع از برنامه ریزی ها برای جلوگیری از حریق مراتع استان به سراغ مدیرکل مدیریت بحران استانداری رفتم.

منصور شیشه فروش با بیان اینکه  امسال 66 مورد حریق در حدود 300 هکتارمراتع و عرصه های زیست محیطی رخ داده است می گوید: 90 درصد این حادثه ها به علت خطای انسانی و بی احتیاطی گردشگران و مردم محل و فقط 10 درصد آن ناشی از عوامل طبیعی مانند باد بوده است.

وی  میزان خسارت ارزیابی شده از این آتش سوزی ها را حدود ۲۰ میلیارد ریال اعلام و اضافه  می کند:بیشتر آتش سوزی هایی که امسال در مراتع و عرصه های محیط زیست رخ داددرشهرستان سمیرم بوده و لازم است در این منطقه پایگاه ثابت اطفای حریق دائر شود.

شیشه فروش ادامه می دهد: برای حفاظت از منابع طبیعی ،100 نفر از فعالان در 70 پایگاه امدادی و اطفای حریق تا آخر مهر به حالت آماده باش هستند ، زیرا تا آن زمان احتمال بروز حادثه و آتش سوزی زیاد است.

وی اضافه می کند: پارسال 173 هکتار از مراتع استان اصفهان دچار آتش سوزی شد.

درصورت مشاهده حریق و تخریب  درمنابع طبیعی و محیط زیست ، با شماره تلفن رایگان  1504 (کد امداد جنگل و مرتع )تماس بگیرید.

ثروت ملی که دود می شود و به هوا می رود

امسال با توجه به بارش های متوالی و رویش گیاهان خودرو بصورت یکپارچه در دشت ها و کوهها و  خشک شدن آنها که قامتشان به بیش از یک متر هم می رسد، خطر آتش سوزی در مراتع استان اصفهان  به علت گرمای هوا بیشتر خودنمایی کرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان بارش های بهاری را در ایجاد پوشش گیاهان مرتعی در بیش از دو میلیون هکتار از مراتع این استان موثر می داند و می گوید:

با خشک شدن پوشش گیاهی، خطر  آتش سوزی در این  مراتع که 64 درصد مساحت استان اصفهان را شامل می شود،تهدید می شود.

محمد حسین شاملی مجموع مناطق مستعد حریق در استان اصفهان را حدود یک میلیون و 800 هزار هکتار بیان و اضافه می کند:این مناطق بحرانی شامل شهرستان های فریدونشهر ،فریدن، بویین میاندشت، سمیرم و چادگان و مناطق نیمه بحرانی شامل خوانسار ،دهاقان، نطنز، تیران و کرون و کاشان است.

وی  ادامه می دهد :برای حفاظت از 840 هزار هکتار مراتع استان اصفهان  با بهره برداران تفاهم نامه حفاظتی امضا شده و  دو هزارو 300 هزار هکتار هم در قالب طرح های مرتع داری مدیریت آن بر عهده مردم قرار گرفته است.

شاملی از مردم می خواهد هرگزدر طبیعت ته سیگار نیندازند و  آتش روشن نکنند و اگر مجبور شدند،اطراف  آن را سنگ چینی و شعاع آن را پاکسازی کنند و هنگام خروج از طبیعت، از خاموشی کامل آتش مطمئن شوند.

به گفته مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان،74 تیم اطفای حریق و گشت مراقبت امسال حفاظت از مراتع این استان را برعهده داشتند.

اگر چه سازمان جنگلها ،مراتع و آبخیزداری کشورتنها دستگاه متولی اطفاء حریق در عرصه های منابع طبیعی بوده و سایر دستگاهها در صورت درخواست این سازمان به استناد تبصره ذیل ماده47 قانون حفاظت و بهره برداری موظف به همکاری هستند؛اما  مشارکت همگان به منظور حفظ جنگلها و مراتع به عنوان سرمایه ملی ،لازم و وظیفه ای دینی است.

اهمیت مرتع

مرتع زميني است با پوشش گیاهان طبيعي خودرو كه پوشش گياهي آن علفي چندساله، بوته اي، درختچه اي وبه ندرت داراي درختان پراكنده است.

براساس مطالعات انجام شده، ارزش جهانی یک هکتار مرتع در سال، 232 دلار برآورد شده  و ارزش‌های زیست محیطی مراتع در ایران بین 4 تا 8 برابر ارزش علوفه تولیدی آنها است.

حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش آن (60تا 70 درصد)،تنظیم گردش آب در طبیعت (75درصد روان آبهای سطحی )،حفظ ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری (80 تا 85 درصد تنوع گونه‌ای کشور)،ایجاد فضای سبز و تلطیف هوا،تأمین علوفه مورد نیاز احشام عشایری و روستایی(حدود 40 درصد علوفه مورد نیاز دام‌های کشور)،تأمین بخشی از پروتئین مورد نیاز کشور (افزون بر31 درصد گوشت قرمز تولیدی سالانه کشور)،تولید محصولاتی نظیر گیاهان دارویی، صمغ‌ها و رزین‌ها،طبیعت گردی و تأمین غذا و مأمن وحوش و پرندگان از مهمترین مزایای مراتع، این منابع خدادادی است.

بيش از 52 درصد از سطح كشور را مراتع تشكيل مي دهند که بیش از هفت هزار  گونه گیاهی در قلمرو آن رشد می کند.

از وسعت  84 و هشت دهم میلیون هکتاری مراتع کشور، تاکنون 76 و نیم میلیون هکتار آن ممیزی شده است.

ممیزی مرتع یعنی شناسایی بهره برداران واقعی دارای حق استفاده از مراتع، به منظور صدور پروانه چرا ، همراه با تعیین ضوابط و شرایط بهره برداری اصولی بر اساس شرایط منطقه  و وضع پوشش گیاهی مرتع.

در حال حاضر سرانه مرتع در كشور یک و 32صدم هكتار و سرانه جهاني آن 82 صدم  هكتار است که  75 درصد ارزش هر هكتار آن مربوط به ارزش‌هاي زيست‌محيطي و بقیه  توليد علوفه(تولید حدود 10 و هفت دهم میلیون تن علوفه در شرایط بارش طبیعی)  است.

همچنین مراتع محل تولید و رشد گیاهان دارویی و صنعتی است که ارزش بازاری آن سالانه بیش از دو میلیارد دلار است.

پس حفظ، احياء، توسعه و بهره‌برداري از مراتع بيش از آنكه از ديدگاه تولید غذای دام داراي اهميت باشد از نظر زيست‌محيطي ارزشمند است.

بی دقتی در حفاظت از منابع طبیعی ، این میراث ماندگار

به گفته کارشناسان، عوامل گوناگونی از بی احتیاطی انسان گرفته تا افزایش دما می‌تواند به آتش سوزی بیانجامدامابا توجه به اهمیت موضوع ،پژوهش‌های علمی در دستورکاراست  که تا حد امکان از بروز آتش سوزی یا گسترش آن در زمان حادثه جلوگیری شود.

رییس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان ، ایجاد حس تعلق خاطر به منابع طبیعی را  از ضروریت زندگی می داند و می گوید: در این راستا آموزش نقش اساسی دارد؛ چراکه مهمترین موضوع  در حفظ مراتع کشور ایجاد آگاهی در بین همه مردم است.
عیسی ابراهیمی با بیان اینکه انسان مالک قطعی مواهب طبیعی نیست ادامه می دهد: این موضوع باید در کتاب‌های درسی گنجانده شود تا فرزندان از سنین پایین یاد بگیرند که رفتار خصمانه با طبیعت نداشته و در حفظ آن کوشا باشند.

این استاد منابع طبیعی  اضافه می کند: برای کاهش هرچه بیشتر حوادث مانند آتش سوزی که بخش وسیعی از منابع طبیعی را از بین می برد باید همه به یک باور و تعهد جمعی برسند و برای جلوگیری از آن رفتارهای مخرب و در تضاد با طبیعت نداشته باشند.

شعله‌های آتش گاه و بی‌گاه در مراتع سمفونی مرگ گیاهان را می‌نوازند و در این میان عامل انسانی عمده‌ترین علت  این خسارت بزرگ است.

تکرار سوختن هر روز این عرصه ها، آهی بی انتها را از اعماق دل هر آدمی شعله ور و این پرسش متواتر را از ذهن صادر می کند که تا کی باید عرصه های جنگلی و مرتعی بسوزند؟  اجازه ندهیم منابع طبیعی  به افسانه‌ای در دل تاریخ تبدیل شود و بدانیم منابع طبیعی میراث مشترک همه ما و نسل‌های آینده است.

این نکته متخصصان امر که احیای عرصه‌های منابع طبیعی طعمه حریق شده دست کم 100 سال زمان می‌بردبر دغدغه گزارشم می افزاید که چرا  این ثروت ملی بر اثر بی توجهی طعمه حریق می شوند.

منابع طبیعی و محیط زیست متعلق به شخص یا گروه خاصی نیست و به عنوان یک سرمایه ملی قلمداد می‌شود که حفظ و حراست و توجه به این منابع و بهره‌گیری مطلوب از آن زمینه‌ساز توسعه پایدار است. فرهنگ استفاده درست از طبیعت و مراقبت از آن باید از همان دوران کودکی برای فرزندانمان نهادینه شود تا هر انسانی ضمن سپری کردن لحظه های خوش در طبیعت ، خود حافظ منابع طبیعی و این میراث ماندگار برای آیندگان باشند ؛حق انتخاب با ماست. 

نویسنده:سیده پروین امامی