موانع کشت دانه‌های روغنی در مازندران

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز مازندران ، روغن و چربی پس از قند‌ مهم‌ترین منبع تأمین‌کننده انرژی سلول‌های بدن است. میزان مناسب مصرف روغن ، تضمین‌ کننده سلامت و امنیت غذایی است.

توصیه شده است که در حدود ۱۰ درصد یا کمتر از میزان انرژی مورد نیاز بدن در روز از منابع چربی اشباع شده و ۲۰ تا ۳۵ درصد انرژی روزانه از چربی اشباع نشده تأمین شود. با توجه به اهمیت دانه‌های روغنی، کشت و پرورش آن‌ها  نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و در تمام دنیا سطح زیر کشت گسترده‌ای دارند.

از سویی دیگر تولید دانه‌های روغنی که باعث رونق واحد‌های روغن گیری می‌شود در ایران با موانعی همراه است که باعث می‌شود تولید این محصول کشاورزی در ایران به اندازه نیاز واحد‌های صنعتی نباشد.

مازندران هم با توجه به ظرفیت‌های کم نظیر بخش کشاورزی از استان‌های مستعد در تولید داشنه‌های روغنی کشور است، اما در سال‌های اخیر با موانع متعددی در توسعه این کشت مواجه است.

بهادری معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی مازندران با اشاره به کشت دانه‌های روغنی مانند کلزا و سویا در بیش از ۲۵ هزار هکتار از زمین‌های استان گفت : سطح کشت این محصول در مقایسه با میانگین سال‌های اخیر رو به کاهش است.

اکبرزاده کارشناس دانه‌های روغنی جهاد کشاورزی مازندران می‌گوید : موانع تولید دانه‌های روغنی کشور را میتوان در نارسایی‌های فنی و پژوهشی تولید دانه مانند کمبود ماشین‌آلات و ادوات اختصاصی کاشت و برداشت، تامین نشدن به موقع و کافی نهاده‌های تولید، نارسایی‌های مربوط به مشکلات دریافت وام کشت، نقاط ضعف سیستم خرید دانه، نارسایی‌های مدیریت و امکانات اجرایی طرح افزایش تولید دانه‌های روغنی در سطوح مختلف، فقدان نظارت و پیگیری طرح دانه‌های روغنی ، کمبود نیروی فنی همراه با پایین بودن سطح دانش و آگاهی علمی آنان در کنار انگیزه ناکافی برای فعالیت، ناسازگاری و ناکارآیی ارتباط ساختاری برنامه دولتی با نیاز‌های بهره‌برداران و تولید. کفایت نکردن خدمات دولتی متناسب با نیاز‌های توسعه برنامه و ضعف و محدودیت‌های ارتباطات
بین‌المللی با مراکز علمی و پژوهشی پیشرفته، نارس بودن دانه برداشت شده، آلودگی دانه‌های کلزا به مواد خارجی، پوکی دانه‌های آفتابگردان، کمبود تجهیزات مناسب اندازه‌گیری کیفیت دانه و ناکافی بودن انبار‌های مناسب نگهداری دانه و ترس از فروش نرفتن محصول دانست.
همچنین در حالیکه آمار رسمی نشانگر وابستگی ۹۰ درصدی کارخانجات روغن کشی کشورمان به دانه‌های روغنی وارداتی است، هر سال از حجم کشت و تولید دانه‌های روغنی مهمی مانند آفتابگردان، سویا و کلزا در عرصه‌های کشاورزی استان مازندران کاسته می‌شود.

کارشناسان معتقدند، کاهش چشم گیر کشت دانه‌های روغنی در مازندران در حالی است که کارخانه روغن نباتی کشت و صنعت شمال مستقر در محور ارتباطی ساری - نکا از ظرفیت تولید روزانه هزار و ۲۵۰ تن روغن خوراکی برخوردار است. به رغم برخورداری از چنین ظرفیتی این کارخانه در دو سال اخیر از یک سو به دلیل موانع حاصل از تحریم‌های اقتصادی و افزایش نرخ ارز با مشکل جدی واردات دانه‌های روغنی مواجه است و از سوی دیگر تولیدات داخلی نیز تامین کننده همه ظرفیت تولید آن نیست. در نتیجه فعالیت کارخانه
مدت هاست که با حداقل ظرفیت ادامه دارد و حتی در مقاطعی نیز متوقف مانده است.
حدود ۵۰ سال پیش همسو با رویکرد افزایش تولیدات داخلی و با توجه به اهمیت تولید دانه‌های روغنی، شرکت توسعه کشت دانه‌های روغنی در سال ۱۳۴۵ با هدف سازماندهی و ایجاد ارتباط مناسب بین زنجیره تولید (کشاورزان) و مصرف (کارخانجات روغن کشی و یا روغن نباتی) به عنوان بازوی اجرایی وزارت کشاورزی تاسیس شد.
این شرکت با هدف باقیماندن دانه‌های روغنی در چرخه تولیدات کشاورزی با ۱۸ نمایندگی در استان‌های کشور راه اندازی شد که بیشترین فعالیت این شرکت امضای قرارداد با کشاورزان، توزیع نهاده ها، ارائه خدمات فنی و ارزیابی سطح سبز و خرید دانه‌های روغنی بود، اما از سال ۱۳۸۴ که به دلایل نامشخص، مدیریت مستقیم زراعت از شرکت دانه‌های روغنی مازندارن گرفته شد.
بر اساس آمار‌های جهادکشاورزی و شرکت کشت دانه‌های روغنی مازندران، به دنبال این تصمیم. کشت این محصول به شدت کاهش یافت و تولید دانه روغنی آفتابگردان که در سال ۱۳۷۷ نزدیک به چهار هزار و ۱۱۲ هکتار را به خود اختصاص می‌داد و بیش از سه هزار و ۷۰۰ تن نیز تولید می‌شد، در سال ۱۳۹۷ به کمتر از ۵۰۰ هکتار با تولید ۳۹۰ تن رسید.

همچنین از سال ۷۸ شرکت دانه روغنی مازندران، کشت سویا در ۲۶ هزار هکتار و تولید ۳۵ هزار تن را آغاز کرد و تا سال ۸۴ این رقم به ۳۵ هزار هکتار و تولید ۶۱ هزار تن رسید، اما از سال ۸۴ تا کنون سطح کشت سویا کمتر از به ۱۲ هزار هکتار با تولید ۱۰ هزار تن کاهش یافت.
کشت دانه روغنی کلزا هم در مازندران از سال ۱۳۷۴ در چهار هزار و ۳۶۶ هکتار با تولید حدود سه هزار تن آغاز شد و تا سال ۱۳۸۴ به ۴۱ هزار و ۲۶۱ هکتار با تولید ۳۸ هزار تن افزایش یافت. اما از سال ۸۴ تا کنون استقبال کشاورزان به تولید کلزا کم شد، بطوریکه سطح کشت آن به ۱۶ هزار و ۵۰۰ هکتار در سال جاری رسید.

مدیرعامل شرکت توسعه کشت دانه‌های روغنی مازندران هم درباره راه‌های استقبال کشاورزان از این بخش می‌گوید: خرید تضمینی با نرخ مناسب، ایجاد مراکز خرید، حمایت در بخش تامین نهاده‌ها از جمله بذر و کود‌های شیمایی، مبارزه با علف‌های هرز و تسطیح و یکپارچه سازی اراضی به عنوان زیر ساخت‌های مورد نیاز حوزه کشاورزی و مهمترین عوامل توسعه فعالیت کشت دانه‌های روغنی در مازندران است..
کیوان فرهنگ آسا افزود: بخش زیادی ازشالیزار‌های مازندران در بیش از نیمی از سال بدون استفاده رها می‌شود و امکان کشت کلزا به عنوان کشت دوم در فاصله بین دو کشت شالی ممکن است، اما با اجرا نشدن طرح‌های حمایتی، توسعه‌ای در این حوزه نداریم.
'ولی الله نوروزی ' کارشناس و مدیر شرکت توسعه دانه‌های روغنی مازندران هم بی توجهی سازمان جهاد کشاورزی به تامین به موقع نهاده‌ها از جمله بذر گواهی شده را دلیل کاهش کشت دانه‌های روغنی از جمله آفتابگردان دانست و گفت: بیشترین سطح کشت آفتابگردان در زمین‌های کوهستانی منطقه هزار جریب نکا و بهشهر است که به دلیل تامین نشدن به موقع ارقام جدید بذر با عملکرد بالا، مقدار کشت این محصول به شدت پایین آمد.

مشاور وزیر و مجری طرح دانه‌های روغنی کشورهم در سفر هفته گذشته به مازندران درباره مشکلات پیش رو دانه‌های روغنی در کشور گفت: مشکلات این بخش، فراتر از مشکلات اقتصادی است و موانع برای افزایش کشت آن در کشور بسیار است.
علیرضا مهاجر افزود: نبود تسهیلات، ارائه بذر نامناسب، نبود قیمت مناسب خرید کلزا از کشاورز و نبود بیمه از مشکلات کشت کلزا در کشور است.با توجه به گفته‌های مسئولان و کارشناسان و نیز انتقادات کشاورزان این بخش درباره ضعف‌های حمایتی در بیمه محوصلات کشاورزی و بروز خسارت‌های ناشی از سیل‌های متعدد هر ساله در مازندران، به نظر می‌رسد توسعه کشت دانه‌های روغنی در مازندران و کشور با چالش‌هایی مواجه است که رفع آن اراده جدی‌تر و برنامه ریزی مناسب‌تر مسئولان را می‌طلبد. اراده و برنامه‌ای که مسولان تاکنون اشاره چندانی به آن نکرده اند.

 

گزارش از مهدی رضازاده