سیری در «ولایت فقیه» و «حکومت اسلامی»

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، شناخت حکومت اسلامی و ولایت فقیه درک وقوع انقلاب اسلامی را آسان‌تر و ما را به فهم ضرورت تشکیل حکومت دینی مبتنی بر اصل ولایت فقیه نزدیک می‌کند. مسلما حفظ چنین حکومتی و صدور آن لازمه شناخت همه جانبه این دو اصل است.

«داود فیرحی» در کتاب «فقه و سیاست در ایران معاصر» با عنوان فرعی «تحول حکومت داری و فقه حکومت اسلامی» به این دو مقوله مهم پرداخته است.

نویسنده در فصل هفتم این کتاب با عنوان «امام خمینی و فقه حکومت» آورده است:

 

 

«هر بحثی درباره فقه حکومت اسلامی، در ایران و اسلام معاصر، با امام خمینی و نظریه ولایت فقیه او پیوند دارد. اندیشه حکومت اسلامی به عنوان یک اصطلاح فقهی ـ سیاسی فراگیر، تاریخ طولانی ندارد و به‌ویژه از دهه ۱۳۲۰ به بعد رواج یافته است. دهه ۲۰ دهه رقابت ایدئولوژیک بین اسلام، سرمایه‌داری و سوسیالیسم در ایران و جهان اسلام است و اسلام به‌عنوان ایدئولوژی یا به تعبیر متفکران مسلمان، مکتب وسط با ویژگی‌های مختص خود تلقی می‌شد.

هر ایدئولوژی یا مکتب، اعم از اسلامی و غیر آن، به طور منطقی سه وظیفه عمده دارد.

الف) تبین وضعیت موجود

ب) تبیین وضع یا دولت آرمانی

ج) راهبرد گذار از وضع موجود به نظم مطلوب.

 

اندیشه حکومت اسلامی به عنوان آرمان جایگزین از دهه ۲۰ به بعد در گفتمان سیاسی ایران زاده شد و لاجرم فقه حکومت اسلامی نیز در ادبیات فقه شیعه تکوین و توسعه یافت. فقه حکومت اسلامی نسخه‌های متفاوتی پیدا کرد.

یکی از مهم‌ترین و تأثیرگذارترین نظریه‌ها در حوزه فقه حکومت اسلامی، دیدگاه امام خمینی (ره) و نظریه ولایت فقیه او بود. نظریه امام چنان اهمیتی یافت که به تدریج نوعی همسانی یا ملازمه بین نظریه ولایت فقیه و حکومت اسلامی پیدا شد و هر کدام آن دیگری را تداعی نمود.

این نظریه از دهه ۲۰ در آثار امام خمینی (ره) ظاهر شده و تکامل یافته است.»

 

 

در اندیشه امام خمینی (ره) ملازمه تعیین کننده‌ای بین دو مفهوم حکومت اسلامی و ولایت فقیه وجود دارد. این ملازمه، از نخستین آثار مکتوب ایشان تا آخرین نوشته‌ها خطاب به شورای بازنگری قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۶۸ دیده می‌شود.

در گفتار سوم از کشف‌الاسرار (۱۳۲۴) که به موقعیت روحانی در جامعه شیعه پرداخته است، نخستین توضیح از این ملازمه دیده می‌شود. ایشان در پاسخ به این پرسش که " می‌گویند مجتهد در زمان غیبت نایب امام است ... آیا حکومت و ولایت نیز در آن هست یا نه؟ اشارت‌های فشرده و همراه با احتیاط در این‌باره، یعنی ملازمه حکومت اسلامی و ولایت فقیه در دوره غیبت دارد.»