نگاهی به تحولات سیاسی و اجتماعی اخیر لبنان با توجه به ریشه های بحران

لبنان بازار آزاد خاورمیانه است و از لحاظ موقعیت سیاسی ، ژئوپلیتیک،اقتصادی و تجاری، فرهنگی و مالی از اهمیت راهبردی برخوردار است. جمعیت شهری 88 درصد و جمعیت بین گروه سنی بین 15 تا 65 سال حدود 68 درصد و جمعیت بین گروه سنی یکسال تا 14 سال حدود 24 درصد است.
لبنان کشوری چند قومی و ملیتی ، دینی و مذهبی بسیار پیچیده است. براین کشور بجای دموکراسی ملت گرا؛ دموکراسی برپایه قومیت، دین و مذهب گرا یی تحمیل شده است. بر اساس سند تاسیس دولت لبنان و پیمان ملی در سال 1943 میلادی ؛ با توجه به تعداد جمعیت همان سال؛ رئیس جمهور باید از مسیحیان مارونی ، رئیس مجلس مسلمان شیعه، نخست وزیر مسلمان اهل سنت باشد. نمایندگان مجلس لبنان نیز باید به صورت 6 به 5 بین مسیحیان و مسلمانان توزیع شود.
بعد از تشکیل رژیم صهیونیستی در سرزمینهای فلسطین ، در دهه پنجاه میلادی مردم فلسطین آواره شدند و بخشی از آنها به لبنان پناه آوردند. در اوایل دهه هفتاد میلادی افزایش جمعیت فلسطینی در لبنان بافت جمعیتی اين کشور به سود مسلمانان تغییر یافت. گروه های تروریستی راست افراطی و شبه نظامی مسیحی برای اخراج پناهندگان فلسطینی حملات خود را آغاز کردند. در 13 آوریل 1975 میلادی شبه نظامیان مسیحی به اتوبوس پناهندگان فلسطینی ساکن تل زعفر حمله و 27 غیر نظامی را کشتند.
بدین ترتیب جنگ داخلی لبنان آغاز و به مدت 15 سال تا سال ۱۹۹۰ بطول انجامید و بخشی از مسیحیان مارونی و فالانژیستهای مسیحی صهیونیست با حمایت رژیم صهیونیستی و دولتهای غربی علیه مسلمانان به نبرد پرداختند. در این نبردها بیش از صد و پنجاه هزار نفر لبنانی و فلسطینی بیگناه کشته و یک میلیون لبنانی آواره شدند. رژیم اشغالگر فلسطین تلاش می کرد که لبنان را نیز تجزیه و تحت سلطه خود قرار دهد. رژیم اسرائیل در راستای این هدف در سال 1978 میلادی وارد جنوب لبنان شد و تا سال 1982 میلادی تا بیروت پیش رفت.
شبه نظامیان فالانژیست تحت حمایت همه جانبه ارتش اسرائیل در اواسط ماه سپتامبر 1982 میلادی هزاران نفر از پناهندگان زن و مرد و کودک فلسطینی را در اردوگاه های صبرا و شتیلا قتل عام کردند. حتی آریل شارون مشهور به قصاب صبرا و شتیلا زنان حامله را می کشت و جنین آنها را خارج می ساخت. شیعیان لبنان در دوران اشغال صهیونیستها سازماندهی شدند و به مبارزات ضد صهیونیستی و ضد اشغال ادامه دادند. بیروت تحت اشغال اسرائیل و با حمایت آمریکا به دو بخش بیروت غربی مسلمان نشین و بیروت شرقی مسیحی نشین تبدیل شده بود.
نیروهای نظامی سوریه در پی در خواست سال 1976 اتحادیه عرب و دولت لبنان و به منظور برقراری امنیت در این کشور وارد لبنان شدند. در دوران جنگ داخلی لبنان دولت سوریه به ریاست جمهوری حافظ اسد نیز به کمک مردم لبنان و فلسطین شتافت. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران دولت سوریه هم پیمان ایران به روند تشکیل جنبش امل و جنبش امل اسلامی کمک کرد و آنها سازماندهی شدند. حزب الله لبنان نیز اوایل دهه 1980 میلادی با الهام از انقلاب اسلامی در ایران، سازماندهی شد با عملیات شهادت طلبانه علیه نیروهای اشغالگر صهیونیستی و نظامیان آمریکا و فرانسه مواضع آنها را درهم کوبید. در نتیجه 241 نظامي امريکايي و 53 نظامي فرانسوی حامی ارتش اشغالگر اسرائیل کشته و از لبنان خارج شدند. مبارزات مجاهدان حزب الله باعث شد که ارتش اسرائیل از سال 1985 میلادی از بیروت به جنوب لبنان عقب نشینی کند. به درخواست اتحادیه عرب در سال 1989 میلادی درشهر طائف عربستان پیمان صلح برای پایان دادن به جنگ داخلی لبنان امضاء شد.
برخی از اصول مندرج در پیمان طائف: ”اعلام انحلال گروه‌های شبه‌نظامی لبنانی و غیرلبنانی و خلع سلاح آنها،‌ ایجاد دولت آشتی ملی، انتخاب رییس جمهوری منتخب مردم، اصلاحات سیاسی مبتنی بر قانون اساسی، مبارزه با هرنوع تبعیض، تقویت نیروهای نظامی و امنیتی مرزهای زمینی ودریایی و هوایی لبنان؛ آمادگی ارتش لبنان در مقابل حملات اسرائیل ، حل مشکل آوارگان در لبنان؛ استقرار نیروهای نظامی سوری در سایر مناطق لبنان توسط کمیته نظامی مشترک لبنان و سوریه ؛ آزادسازی لبنان از اشغال نیروهای نظامی اسراییل ، اجرای قطعنامه 425 شورای امنیت سازمان ملل متحد و سایر قطعنامه‌های این شورا مبتنی برخروج کامل نیروهای اشغالگر رژيم صهيونيستي از لبنان ، استقرار نیروهای ارتش لبنان در مرزهای این کشور با سرزمینهای اشغالي فلسطین و تقویت حضور نیروهای سازمان ملل «یونیفیل» در جنوب لبنان ؛ حفظ روابط دوستی ، همکاری و هماهنگی بین سوریه و لبنان در چارچوب حفظ استقلال و حاکمیت و منافع مشترک بین این دو کشور“ .
براساس اصلاحات پیمان طائف صلاحیتها و وظایف رئیس جمهور مسیحی لبنان محدود و تعداد نمایندگان مسلمان و مسیحی مجلس لبنان مساوی شد. نظام دولت لبنان ” جمهوری پارلمانی دموکراتیک “ است. اما هنوز نظام قومی و طائفی دینی و مذهبی به صورت عملی ادامه دارد . نظام فراتر از قومی و مذهبی غیر تبعیض آمیز برقرار نشده است.
بدین ترتیب در سال 1990 میلادی جنگ داخلی لبنان که آثار سوء سیاسی اجتماعی و اقتصادی آن هنوز ادامه دارد پایان یافت. در پیمان طائف حزب الله به عنوان محور مقاومت ضد اشغال خلع سلاح نشد. حزب الله برای اخراج صهیونیستهای اشغالگر از جنوب لبنان به جهاد خود ادامه داد و در نتیجه در سال 2000 میلادی به استثنای مزارع شبعا، ارتش اسرائیل از جنوب لبنان نیز اخراج شد. حزب الله به پاس تامین و حفظ استقلال، رفع اشغال و پیشگیری از اشغال رژیم صهیونیستی از سال 2000 میلادی تا کنون در مجلس لبنان حضور دارد و منتخب مردم اعم از شیعه و سنی و مسیحی است. در عین حال هنوز جنایتکاران جنگی و راست افراطی مسیحی فالانژیست نظیر سمیر جعجع سرکرده نیروهای لبنانی و متحد سابق رژيم صهيونيستي که در سال 1991 میلادی مورد عفو عمومی قرار گرفتند در صحنه سیاسی لبنان حضور دارند. در سال 2017 میلادی قانون انتخابات تعدیل و نظام انتخاباتی نسبی و اکثریتی برقرار شد و در ششم مه 2018 بعد از 9 سال از برگزاری اولین انتخابات ، انتخابات مجلس برگزار و در 31 ژانویه 2019 میلادی حکومت لبنان تشکیل شد.
مجلس لبنان 128 کرسی دارد. اتحاد جنبش امل و حزب الله 29 نماینده مجلس را در اختیار دارد. سهم مسیحیان 64 کرسی مجلس است و بین جنبش ملی آزاد به رهبری ژنرال میشل عون با 27 کرسی و نیروهای لبنانی به رهبری سمیر جعجع 16 کرسی تقسیم شده است. سمیر جعجع با حزب الله لبنان خصومت دارد. اما میشل عون با حمایت حزب الله رئیس جمهور لبنان شده است. حزب مستقبل به رهبری سعد الدین حریری نخست وزیر لبنان نیز 21 کرسی را بدست آورده است. بنا به آمار سال 2017 میلادی تولید ناخالص داخلی لبنان 52.7 میلیارد دلار، درآمد سرانه 19 هزار و 500 دلار است. تجارت خارجی لبنان تحت انحصار شرکتهای بزرگ/ هلدینگ قرار دارد.
حزب الله لبنان خار چشم آمریکا و رژیم صهیونیستی است. بدین سبب آمریکا حزب الله را تروریست اعلام و خواهان خلع سلاح آن است. زیرا انحلال و یا خلع سلاح حزب الله ، مردم لبنان را بی دفاع خواهد کرد و لبنان به آسانی تحت اشغال اسرائیل در خواهد آمد و تجزیه خواهد شد.
نظام طائفه ای حاکم و انحصارات سیاسی و اقتصادی و اجتماعی حاکم بر لبنان ؛ توطئه ها و مداخلات قدرتهای غربی به ویژه آمریکا و فرانسه از یک سو و مداخلات محور رژیم آل سعود، امارات و اسرائیل از سوری دیگر و تلاش آنها برای نابودي حزب الله و محور مقامت ضد صهیونیستی، سوء استفاده آنها از مطالبات برحق مردم لبنان باعث بروز بحران سیاسی و اجتماعی و اقتصادی لبنان شده است. لبنان در سال 2015 میلادی با بحران زیست محیطی نظیر قطع مکرر شبکه برق و انباشت زباله روبرو شد. هنوز آثار این بحران ادامه دارد. زیر ساختهای نابود شده لبنان هنوز بطور کامل ترمیم نشده است. بنا به گزارش وزیر دارایی لبنان در ماه مه 2019 میلادی بدهی عمومی دولت لبنان به بيش از 86 ميليارد رسیده است. اختلاس و طرز زندگی رهبران احزاب سیاسی و گروه های دینی و مذهبی نیز عامل اصلی اعتراضات مردمی است. بحران آوارگان سوری در لبنان که 1.5 میلیون نفر برآورده شده است، مسایل سیاسی ، امنیتی و اقتصادی لبنان را تشدید کرده است. حمایت دولت و حزب الله لبنان از حکومت بشار اسد و مبارزات حزب الله لبنان با داعش و جبهه النصره و سایر گروه های سلفی وهابی و تکفری تحت حمایت رژیمهای سعودی و امارات، در لبنان و سوریه ، آمریکا و رژیم سعودی را ناخشنود و رژیم سعودی کمکهای مالی خود را به لبنان قطع کرده است.
اعتراضات سراسری مردم لبنان که از 17 اکتبر آغاز شد اداره امور کشور را مختل کرده است. بحران مالی، بسته شدن بانک ها ، تعطیلی مدارس و شرکت ها اوضاع را در این کشور وخیم تر کرده است.
تظاهر کنندگان لبنانی معتقدند که لبنان در چند دهه اخیر تحت اداره خاندان و کانونها و قدرتهای سیاسی بدون تغییر هستند و باید نسل جدید و مردمی اداره امور کشور را برعهده بگیرند و نظام سهم بندی قومی و دینی و مذهبی انحصاری تغییر پیدا کند. آنها خواهان کاهش هزینه آموزشی ، سرمایه گذاری در بخش تولید و خدمات برای رفع بیکاری و پیشگیری از خروج مردم بیکار از کشور موسوم به فرار مغزها هستند. مردم لبنان مقامات دولتی را مسئول افزایش بدهی عمومی کشور و فلج شدن نظام اقتصادی می دانند و خواهان استعفای آنها و برگزاری انتخابات جدید و افشاء حسابهای بانکی رهبران سیاسی و دینی و مذهبی و احزاب و تشکل ها هستند.
انحلال دولت يکي از مطالبات تظاهرکنندگان است و سمیر جعجع فرصت طلبانه 4 وزیر نیروهای لبنانی را از کابینه خارج و حزب الله و میشل عون را متهم کرد که مخالف تغییر نظام حاکم بر لبنان هستند. سید حسن نصرالله بعد از آغاز تظاهرات گفت: استعفا حکومت ، بحران لبنان را تشدید و خلاء قدرت و آشوب به وجود خواهد آورد. اما در نهایت حکومت سعد حریری استعفا کرد.
سید حسن نصرالله روز دهم آبان ضمن اشاره به اعتراضات مردمی در لبنان گفت: برخی از عناصر نفوذی وابسته به سفارتهای آمریکا و کشورهای دیگر تلاش کردند کشور را دچار هرج و مرج و درگیری های شدید خیابانی جنگ داخلی بکشانند و یا کودتای سیاسی انجام دهند. اما بصیرت و صبر و استقلال خواهی مردم و معترض ها توطئه آنها را ناکام گذاشت.
برخی از جناحها تلاش کردند حزب الله را که در کابینه شرکت دارد ، عامل اصلی بحرانهای سیاسی و اقتصادی معرفی و متهم کنند. اما دبیرکل حزب الله لبنان گفت: هیچگاه حکومت حزب الله در لبنان تشکیل نشده است. حزب الله در هیچ دولتی حرف اول را نمی زد و هیچ یک از وزارتخانه های کلیدی را در اختیار نگرفته است.
سيد حسن نصرالله افزود؛ نگرانی حزب الله از استعفای حکومت بیروت، به سبب نگرانی ما برای سرنوشت آینده کشور و ملت لبنان است و ناشی از نگرانی برای مقاومت ضد صهیونیستی نیست. استعفای سعد الحریری نخست وزیر لبنان عللی دارد و حزب الله از این روند حمایت نکرد. وی افزود: دولت جدید باید به خواسته های اصلاح طلبانه مردم لبنان توجه و با سیاست شفاف سازی اعتماد بین مردم و دولت را احیا کند. اگر مردم همچنان به دولت جدید بی اعتماد باشند، این دولت نیز همچنان در معرض اتهام خواهد بود.
سيد حسن نصر الله درباره ادامه جنبش مقاومت ملی و اسلامی لبنان گفت: مقاومت ضد صهیونیستی و ضد اشغال از مسائل سیاسی داخلی لبنان جداست. هدف اصلی مقاومت مقابله با دشمن رژیم صهیونیستی است و تحت تاثیر اوضاع و تحولات داخلی یا منطقه ای قرار نخواهد گرفت.
-----------------------------
سيد علي قائم مقامي