دولت ترامپ و گسترش رویارویی جهانی با روسیه و چین

مقدمه
آمریکا در دوره زمامداری دونالد ترامپ بر افزایش رویارویی با روسیه و چین به عنوان دو رقیب اصلی بین المللی خود تاکید کرده و این مساله را در اسناد بالا دستی به ویژه سند استراتژی امنیت ملی ۲۰۱۷ مورد تاکید قرار داده است. این سند از روسیه و چین به عنوان چالشی علیه قدرت، نفوذ و منافع واشنگتن یاد کرده و هم چنین زرادخانه هسته‌ای روسیه بزرگ‌ترین تهدید موجود برای آمریکا ارزیابی شده است. در این سند به برتری آمریکا در عرصه بین المللی و همچنین تقویت توانمندی نظامی این کشور برای ایفای نقش ابرقدرتی تاکید شده و از چین و روسیه به عنوان کشور‌هایی که در پی ضربه زدن به منافع امنیتی و مالی آمریکا هستند یاد شده است.

دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا در سخنانش هنگام ارائه این سند از چین و روسیه به عنوان رقیبانی نام برد که تلاش می‌کنند نفوذ و نظام ارزش‌های آمریکا را به چالش کشیده و امنیت و توسعه آمریکا را متزلزل کنند. به گفته وی، آن‌ها توان نظامی خود را افزایش داده و با کنترل اطلاعات و داده ها، شهروندان را تحت فشار قرار می‌دهند. ترامپ ضمن تاکید بر رقابت با روسیه و چین، این دو کشور را متهم کرده که مقابل نفوذ و تاثیر گذاری آمریکا ایستادگی می‌کنند. گویی ترامپ برتری منافع آمریکا را اصلی مسلم فرض کرده و بر این مبنا هر کشوری را که در مقابل آن ایستادگی کند، محکوم می‌کند. این رویکرد موجب شده تا واشنگتن به طور جدی مساله باز استقرار نظامی آمریکا در جهان را به منظور مقابله با تهدیدات ادعایی از جانب مسکو و پکن را در دستور کار خود قرار دهد. از دهه گذشته نگاه استراتژیک آمریکا و به صورت کلی راهبرد سیاست خارجی آن، مساله مقابله با نفوذ روسیه و همچنین پروژه «نگاه به شرق» را مطرح می‌کرد و در وضعیت کنونی نیز این دو محور شعار اول واشنگتن است.

موضع وزیر دفاع
"مارک اسپر" وزیر دفاع آمریکا روز دوشنبه ۷ بهمن ۱۳۹۸ (۲۷ ژانویه ۲۰۲۰) در نشست خبری مشترک با "فلورانس پارلی" وزیر دفاع فرانسه در واشنگتن اعلام کرد آمریکا تمایل دارد نیروهایش را برای پاسخ به تهدید فزاینده چین و روسیه در سراسر جهان مستقر کند. وی تاکید نمود که «هدف من ساماندهی حضور نظامی آمریکا در مناطق زیادی از جهان است.» وزیر دفاع آمریکا بار‌ها در خصوص تهدیدات جهانی که واشنگتن با آن مواجه است، چین و روسیه را تهدیدات اصلی خوانده است. از جمله در ۳ بهمن اسپر از آمادگی پنتاگون برای شروع باز استقرار نظامیان آمریکایی در سراسر جهان طی سال ۲۰۲۰ خبر داد، اقدامی که در راستای تمرکز آمریکا برای مقابله با چالش چین و روسیه صورت می‌گیرد. وزیر دفاع آمریکا گفت که نمی‌توانم یک جدول زمانی برای تکمیل آنچه که “بازنگری گسترده دفاعی” ارتش ایالات متحده خوانده است تعیین کنم. وی افزود: «اگر بخواهم یک تاریخ برای پایان بازنگری قرار دهم می‌خواهم بگویم که که در ابتدای سال مالی آینده از هر نظر در شرایط بهتری قرار داریم. پس ما می‌خواهیم سریعا اقدام کنیم.» سال مالی آمریکا در اول اکتبر هر سال آغاز می‌شود. اسپر این اظهارات را طی سفر خود به میامی که شروعی برای بازنگری در عملیات‌های نظامی آمریکا در آمریکای لاتین است مطرح کرده است. بازگرداندن نظامیان آمریکایی به خانه یکی از وعده‌های دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در انتخابات سال ۲۰۱۶ بود، اما تا کنون به آن عمل نشده است. برخی تحلیلگران نظامی می‌گویند که عقب افتادن باز استقرار نظامیان آمریکایی به دلیل تمرکز آمریکا بر عراق، افغانستان و سوریه و دیگر مناطق، باعث پیشرفت نظامی افسارگسیخته چین طی دو دهه گذشته شده است. آن‌ها معتقدند که به دلیل افزایش تنش‌های آمریکا با ایران و شبه نظامیان دشمن این کشور در عراق و مناطق دیگر مشخص نیست این تغییرات مورد نظر پنتاگون چه زمانی انجام خواهد شد. «باراک اوباما» رئیس جمهور سابق آمریکا نیز در اقدامی که آن را “چرخش نظامی آمریکا از خاورمیانه به آسیا” خوانده بود به دنبال تمرکز سیاست خارجی واشنگتن به شرق آسیا بود. این طرح در سال ۲۰۱۱ اعلام شد، اما به علت عدم عقب نشینی آمریکا از غرب آسیا و وقوع بحران سوریه هیچ گاه عملی نشد. آمریکای لاتین و آفریقا مناطقی هستند که آمریکا قصد دارد استقرار نظامیان خود را بیش از دیگر مناطق مورد بازنگری قرار دهد. با این وجود هنوز تصمیمات نهایی اتخاذ نشده است.

اولویت‌های آمریکا
مارک اسپر وزیر دفاع آمریکا در ۲۳ آذر ۱۳۹۸ نیز در سخنرانی خود در "اندیشکده شورای روابط خارجی آمریکا" ضمن تکرار اتهام‌زنی‌های واشنگتن علیه پکن و مسکو اعلام کرد، چین و روسیه به ترتیب اولویت‌های اول و دوم پنتاگون در جهان هستند. وی مدعی شد، پکن و مسکو حاکمیت کشور‌های کوچک و همسایگان خود را نقض و قوانین بین‌المللی را نقض می‌کنند. اسپر در ادامه لفاظی‌های تند اخیر خود علیه چین و روسیه گفت: «امروز، نظم بین‌المللی که آمریکا و متحدانش به سختی برای ایجاد آن تلاش کردند، مورد آزمون قرار گرفته است». زیرا دفاع آمریکا مدعی شد: «هر دوی این کشور‌ها (چین و روسیه) به سرعت در حال نوسازی کردن نیرو‌های مسلح شان و توسعه توانمندی‌ها در حوزه‌های فضا و سایبر هستند و به لطف تقویت توان ارتش‌هایشان جسورتر شده‌اند. پکن و مسکو نه تنها در حال نقض حاکمیت کشور‌های کوچک‌تر هستند بلکه به منظور سودجویی خودشان در تلاش برای تضعیف قوانین و هنجار‌های بین‌المللی هم هستند». وی افزود: «تلاش‌های چین برای ارعاب کشور‌های کوچک‌تر و اعمال ادعا‌های دریایی نامشروع، همسایگانش را تهدید و ثبات بازار‌های منطقه را تضعیف می‌کند و ریسک فقر را افزایش می‌دهد». به ادعای اسپر، اقدامات چین در دریای چین جنوبی حاکی از عدم مراعات هنجار‌های بین‌المللی و نقض وضع موجود در منطقه است.

اشاره صریح وزیر دفاع آمریکا به طرح واشنگتن برای افزایش استقرار نظامی آمریکا در نقاط مختلف جهان به منظور مقابله با روسیه و چین نشاندهنده ماهیت تهاجمی دولت ترامپ است. در واقع رویکرد تهاجمی پنتاگون دربرابر دو رقیب بین المللی اصلی آمریکا یعنی روسیه و چین مسبوق به سابقه است. جیمز متیس وزیر دفاع پیشین آمریکا در ۳۰ دی ۱۳۹۶ اعلام کردکه ایالات متحده در استراتژی دفاعی جدید خود، بر تقویت توان نظامی اش متمرکز می‌شود تا در رقابت تسلیحاتی از چین و روسیه عقب نماند. به گفته متیس؛ خطر این دو کشور از تروریسم جدی‌تر است.
روابط آمریکا با روسیه و چین در دوره پسا جنگ سرد با نوسان‌های زیادی مواجه بوده، با این حال از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ، روند این روابط به سمت اختلاف و تنش هرچه بیشتر سوق پیدا کرده است. روسیه و چین به عنوان دو قدرت بین المللی رقیب آمریکا بار‌ها با اقدامات یکجانبه گرانه و زورمدارانه آمریکا که در دوره زمامداری ترامپ بشدت افزایش یافته مخالفت کرده و بر این مساله تاکید کرده اند که اقدامات آن صرفا موجب افزایش ناامنی، بی ثباتی و افزایش تنش‌ها در نقاط مختلف جهان به ویژه شرق آسیا و غرب آسیا شده است. آمریکا که داعیه ابرقدرتی و هژمونی جهانی دارد با مخالفت قاطعانه روسیه و چین در بسیاری مسائل منطقه‌ای و بین المللی مواجه شده که از جمله آن‌ها می‌توان به مواضع متضاد این دو کشور با آمریکا در باره توافق هسته‌ای برجام، بحران سوریه، مساله هسته‌ای کره شمالی، بحران اوکراین و نیز مواضع متعارض مسکو با واشنگتن در باره لزوم حفظ پیمان‌های کنترل تسلیحات و تعرفه‌های تجاری و اختلافات شدید پکن با واشنگتن در باره دریای چین جنوبی اشاره کرد.
برخلاف واشنگتن که بر نظام تک قطبی و یک جانبه گرایی تاکید می‌کند، از دیدگاه مسکو و پکن نظام بین المللی کنونی نظامی چند قطبی بوده و قدرت‌های رقیب آمریکا با اقدامات غیر قانونی و سلطه گرانه آن به طور کامل مخالفت دارند. در سند استراتژی امنیت ملی ۲۰۱۷ ایالات متحده، چین و روسیه به عنوان چالشی علیه قدرت، نفوذ و منافع واشنگتن تلقی شده و تسلیحات هسته‌ای روسیه بزرگ‌ترین تهدید موجود برای آمریکا ارزیابی شده است. در مقابل روس‌ها معتقدند دولت ترامپ در راستای دکترین هسته‌ای جدید آمریکا، خواهان خروج از پیمان‌های کنترل تسلیحات به بهانه‌های واهی و ساخت و استقرار موشک‌ها و تسلیحات جدید هسته‌ای برای مقابله با تهدیدات ادعایی از جانب روسیه و چین است. ترامپ در این زمینه اعلام کرد: آمریکا تسلیحات هسته‌ای اش را توسعه خواهد داد مگر این که روسیه و چین توسعه تسلیحات هسته‌ای خود را متوقف کنند. در این سند بر برتری آمریکا در عرصه بین المللی و همچنین تقویت توانمندی نظامی این کشور برای ایفای نقش ابرقدرتی تاکید شده و از چین و روسیه به عنوان کشور‌هایی که در پی ضربه زدن به منافع امنیتی و مالی آمریکا هستند یاد شده است. با خروج آمریکا از پیمان نیرو‌های هسته‌ای میان برد (آی ان اف)، واشنگتن به سرعت درصدد اجرایی کردن طرح‌های خود برای توسعه و استقرار انواع موشک‌های کروز و بالستیک مجهز به کلاهک هسته‌ای در نقاط جدیدی از جهان به ویژه در شرق آسیا و اروپا است. این اقدام مسلما واکنش متقابل روسیه و چین به عنوان رقبای بین المللی آمریکا را برانگیخته و باعث افزایش ناامنی و به خطر افتادن امنیت بین المللی خواهدشد. از دیدگاه روسیه و چین، هدف آمریکا از خروج از پیمان آی ان اف، خلاص شدن از محدودیت‌ها و توسعه موشک‌های پیشرفته به منظور اطمینان یافتن از دستیابی به برتری نظامی یکجانبه است. مسکو و پکن معتقدند که اقدامات آمریکا در زمینه آزمایش موشک‌های کروز و بالستیک جدید پس از خروج از پیمان آی ان اف، نشانه‌ای از تلاش آن برای دستیابی به "برتری نظامی" در جهان است.

جمع بندی
با توجه به فضا سازی واشنگتن علیه روسیه و چین، دولت ترامپ اکنون تلاش می‌کند تا به زعم خود برای مقابله با این دو قدرت بین المللی نه فقط قدرت سخت یعنی توانمندی نظامی خود تقویت کند، بلکه در اقدامی گسترده‌تر، به تقویت حضور نظامی آمریکا در نقاط مختلف جهان بپردازد. در این راستا پنتاگون قصد دارد تا نیرو‌های خود را از نقاطی که اهمیت کمتری برای منافع راهبردی واشنگتن دارد عقب بکشد که از جمله آن‌ها قاره آفریقا است. این مساله واکنش منفی شرکای اروپایی ایالات متحده به ویژه فرانسه را موجب شده است. فلورنس پارلی وزیر دفاع فرانسه مدعی شد که: «حمایت آمریکا از عملیات ما در منطقه ساحل آفریقا دارای یک اهمیت محوری است و کاهش آن به شدت کارآیی عملیات ما علیه تروریست‌ها را محدود خواهد کرد.» با این حال طبق طرح‌های پنتاگون، آمریکا در مرحله نخست، نیرو‌های نظامی خود را در آفریقا و آمریکای لاتین به منظور متمرکز کردن آن‌ها در دیگر مناطق استراتژیک جهان به ویژه شرق آسیا کاهش خواهد داد. ضمن اینکه ترامپ در سخنرانی سالانه خود در روز سه شنبه ۱۵ بهمن ۱۳۹۸ در کنگره آمریکا بار دیگر ادعای خارج کردن نیرو‌های نظامی آمریکا از غرب آسیا از جمله افغانستان رامطرح کرد. ادعایی که تاکنون به رغم تکرار چند باره آن از سوی رئیس جمهوری آمریکا تحقق پیدا نکرده است. 

 

رضا میرطاهر کارشناس مسایل سیاسی