به گزارش
خبرگزاری صداوسیما مرکز خوزستان، تاریخ سایه‌ای است بر قامت هر سرزمین، با
آثار باستانی، سفری به دل تاریخ می‌توان داشت سفری پر هیجان و عجیب. خوزستان متمدن نیز کم شاهد تاریخی ندارد.
از زیگورات چغازنبیل گرفته تا اولین حجاری‌های ایران باستان در دل کوه‌های زاگرس در ایذه، از غار پیده عصر حجری گرفته تا سازه‌های آبی شوشتر که عظمت معماری دوران هخامنشی است.
روزگاری
خوزستان بهشت باستان شناسان بود، اما چه بر سر این بهشت آمد! پس نگهبانان و دربانانش کجا هستند که این گونه دست درازی و تعرض می‌شود به اموال بهشت؟
خوزستان بهشت حفاران غیرمجاز این حفاران چه می‌خواهند از جان تاریخی که سالیان سال یادگاری هایش را در دل زمین به ودیعه گذاشته و حتی گردش دوران و خورشید و باران نیز نتواستند چشم طمعی برای تخریب این میراث گران بهاء داشته باشند.
آثار تاریخی نبض تاریخ کشورمان هستند، اما مدتی است این نبض به شماره افتاده و طبیبی حاذق بر بالین این بیمار نیست.
این روز‌ها در سایه کُرونا برخی از محوطه‌های باستانی در حال سپری کردن روز‌های پرکاری برای قاچاقچیان آثار باستانی و تاریخی است.
شواهد موجود نشان می‌دهد قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز به هیچ تپه و قبرستانی رحم نمی‌کنند.
با توجه به باستانی بودن اکثر نقاط موجود در بخش‌های مختلف خوزستان، گزارشات بی‌شماری از حفاری‌های غیرقانونی هر روزه بخصوص در مناطق شمالی خوزستان به گوش می‌رسد.
طبق گفته‌ی برخی فعالان میراث فرهنگی، دستگاه فلزیاب به‌وفور در شبانه‌روز در این نواحی در حال جابجایی است.
این آرامش خاطر و فراغ بال متخلفین، بدون شک به دلیل کم‌کاری دستگاه‌های متولی به وجود می‌آید تا مردم هر روزه شاهد تصاویر تلخی از گودبرداری‌های عمیق و حفاری‌های بی‌رحمانه در قبرستان‌ها، مناطق تاریخی و تپه‌های باستانی خوزستان باشند.
بهشت باستان شناسان از چه رو تبدیل به بهشت حفاران غیرمجاز شد؟
امین زاده درویش، کارشناس ارشد باستان شناسی می‌گوید: ادارات میراث فرهنگی دارای منابع مادی کم برای حفاظت از محوطه‌ها و سایت‌های تاریخی و باستانی هستند و توان رسیدگی و نگهداری از تمام میراث را ندارند در نتیجه حفاران غیر مجاز بیشتر از باستان شناسان مشغول کاووش هستند.
او در خصوص راهکار حفاظت از آثار باستانی و تاریخی گفت: راهکار‌های حفاظت از آثار تاریخی و میراث ملی و جهانی بسیار گسترده است، اما ساده‌ترین راه و پایه نجات آثار تاریخی ملی و جهانی آموزش و فرهنگ سازی است. تا به مردم و بخصوص کودکان که نسل بعد از ما هستند آموزش ندهیم در سال‌های آینده اتفاقات بدتری برای آثار تاریخی می‌افتد.
به قول مندلیف سوزاندن نفت برای روشن کردن آتش مثل سوزاندن اسکناس برای داشتن شعله کوچک است، حفاری غیر مجاز مثل سوزاندن اسکناس است یعنی برای سود لحظه‌ای و آنی سود سالیان سال (سود مادی، فرهنگی، علمی، اعتباری) را بر باد می‌دهند، اما اگر فرهنگ حفاظت از آثار در بین مردم جا بیافتد خود مردم پی به تاثیر این آثار حتی در اقصادشان خواهند برد.البته در بحث فرهنگ سازی مسئولین و ملت باید در کنار هم باشند.
وقتی حفار غیرمجاز شیئ را پیدا کرده یا تخریب می‌کند آن شیئ به خودی خود و به تنها اهمیتی ندارد و سطحی‌ترین لایه آن محوطه و لایه علم است. شیئ، یک ابزار است که به ما در خصوص زندگی گذشتگان دانش می‌دهد.
اگر محوطه تاریخی را همچون کتاب بسته در نظر بگیریم که آن را باز کرده و ورق به ورقش را مطالعه می‌کنیم حال شخصی با ریختن اسید بر جلد کتاب سوراخی را در کتاب و صفحه هایش بوجود آورده است. در هر صفحه یک سری اطلاعات از بین می‌رود.
در واقع محوطه باستانی مثل کتاب است که هر لایه آن راجع به سکونت و زندگی یک دوره از انسان هاست .
پس حفار غیر مجاز نیز باعث مفقود شدن اطلاعاتی می‌شود و چه بسا این میراث کهن، مهمترین اطلاعات آن سایت و محوطه بوده است.
بیشتر بخوانید: دستگیری قاچاقچیان آثار باستانی در ایذه
میراث خوزستان با امکانات محدود مواجه استحکمت موسوی، رئیس اداره میراث فرهنگی خوزستان می‌گوید: حفاظت از میراث فرهنگی یک تعهد اجتماعی است با وجود ۱۴۰۰ اثر ثَبتی اگر ما برای هر اثر میانگین در سه شیفت نیرو حفاظت فیزیکی تعریف کنیم با مجموعه عوامل می‌بایست قریب به ۵ هزار نیرو استخدام کنیم که عملاً این کار غیر ممکن است.
اما اگر شخصی به صورت تصادفی شیء تاریخی پیدا کرد برابر قانون جلوگیری از حفاری غیر مجاز مصوب ۱۳۵۸ کسانی که اشیا تاریخی فرهنگی را بصورت اتفاقی کشف نمایند و به اداره کل تحویل نمایند مال مکشوفه وتحویل داده شده توسط هیاتی مورد بررسی قرار می‌گیرد و به کاشف وتحویل دهنده حق کشف می‌دهند.
یافته‌های فرهنگی به کجا می‌روند؟
مقصد یافته‌های فرهنگی (اشیاء کشف شده) و دلیل ارزشمندی این یافته‌ها بین سایر کشور‌ها چیست؟ چرا باید تمدن یک سرزمین برای افراد سرزمین‌های بیگانه مهم باشد به طوری که برای خرید و نگهداری از آثار هزینه‌های زیادی صرف شود؟
در این خصوص موسوی رئیس اداره میراث فرهنگی خوزستان تصریح کرد: هویت سازی و ایجاد "ما" برای کشور‌های که فاقد اصالت تاریخی اند مهم است.
مضاف بر این جنبه اقتصادی آن بسیار حائز اهمیت است موزه لوور در سال ۲۰۱۷ نزدیک به هشت میلیون و پانصد بازدید کننده داشته است، این حجم از توریست صرفا برای دیدن یک موزه چه چرخه عظیم اقتصادی دارد.
موضوع بعدی کُلکسیونر‌ها هستند که صرف علاقه شخصی شان اقدام به جمع آوری مجموعه تاریخی می‌نمایند.
کمبود امکانات مانع از حمایت و حفاظت از اشیاء تاریخی نیست
با وجود کمبود‌های بسیار و مراقبت‌های دشوار، متخلفان و حفاران غیر مجاز در دام نگهبانان همیشه هشیار می‌افتند.
به عنوان مثال می‌توان به تلاش شبانه روزی سربازان گمنام امام زمان (عج) اشاره کرد که با چهار ماه رصد اطلاعاتی توانستند ۹۰۸ قطعه نفیس و کم نظیر را از چنگ زالو‌های میراث فرهنگی در آورند.
این مجموعه نفیس حاوی ۸۱ عنوان از جمله سکه‌های تاریخی، سرنیزه، درفش، آیینه شمعدان، بازوبند، دستبند و انگشتر‌های طلا، نقره و آهنی، عطردان‌های شیشه‌ای، خنجر، گرز، ظروف و وسایل جنگی بود.
قرار بود که این محموله به یکی از کشور‌های اروپایی منتقل شود، اما با هوشیاری سربازان گمنام امام زمان (عج) شناسایی و یکی از قاچاقچیان دستگیر شد.
همچنین می‌توان به دستگیری و متلاشی کردن یک باند حفاری غیرمجاز و قاچاق اشیای تاریخی با همکاری مؤثر نیروی انتظامی و نیرو‌های یگان حفاظت، به عنوان مثالی دیگر اشاره کرد و ده‌ها مورد دیگر که با یک جستجوی ساده در فضای مجازی می‌توان به اطلاعات آن دست یافت.
نهاد مسئول حفاظت از آثار، یگان حفاظت میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی در سال ۸۴ تشکیل شد و کار حفاظت از آثار تاریخی استان را در دستور کار قرار داد.
خوشبختانه یگان حفاظت میراث فرهنگی استان توانست در بین یگان‌های حفاظت سراسر کشور مقام اول را کسب کند و سرهنگ رامین مکناوی نیز بعنوان فرمانده نمونه انتخاب شود.
سرهنگ رامین مکناوی، فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی در خصوص فعالیت این یگان گفت: از اواخر سال ۹۷ بعنوان فرمانده یگان حفاظت منصوب شدم و با تمام کمبود‌ها و چالش‌های موجود توانستیم با جلب مشارکت‌های اجتماعی، تعامل با شورا‌ها ودهیارها، دوستداران میراث فرهنگی، انجمن ها، متعمدین محلی، عوامل انتظامی، بسیج، دستگاه قضایی و... از تخریب و حفار‌های غیرمجاز جلوگیری کنیم.
او افزود: ضمن انجام اقدامات پیشگیرانه تعداد زیادی از باند‌های حفاران غیرمجاز در سطح استان را متلاشی و با تشکیل پرونده قضایی به همراه آلات و ادوات حفاری به مرجع قضایی معرفی شده و برابر جرم صورت گرفته رای لازم صادر شد.
فرمانده یگان حفاظت میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی ادامه داد: برگزاری کلاس‌های آموزشی برای توانمند سازی وارتقای سطح امادگی و بالا بردن دانش حفاظتی، جسمانی و رزمی کارکنان از دیگر فعالیت‌های است که بصورت مستمر اجرا می‌شود.
همچنین اجرای طرح میراث بان افتخاری، ایجاد سامانه اپلیکیشن میراث بان و نصب بر روی گوشی همراه کارکنان به منظور رصد دقیق از آثار تاریخی استان، تهیه فیلم و مستند سازی عملکرد نیرو‌های یگان حفاظت به منظور انجام مانور‌های آموزشی و تعریف سناریوری مقابله با حفاران و قاچاقچیان اشیای تاریخی از فعالیت‌های صورت گرفته با همت یگان حفاظت میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی استان است.
مکناوی با اشاره به عملکرد این یگان از ابتدای سال ۹۹ تا کنون اظهار داشت: از ابتدای سال تا کنون بیش از ۳۵۰ شیء تاریخی و ۲۲ فلز یاب کشف و ضبط شده است.
همچنین بیش از ۱۵۰ مورد اقدامات پیشگیرانه، انهدام بیش از ۲۵ باند حفاری غیر مجاز و دستگیری ۱۳۵ نفر متخلف از دیگر اقدامات یگان حفاظت میراث فرهنگی، گردشگری وصنایع دستی از ابتدای سال تا کنون بوده است.
توسعه با طعم تخریب
توسعه واژه جدیدی نیست و انسان‌ها برای پیشرفت و ادامه زندگی همیشه در حال توسعه دادن مکان‌ها و چیز‌های مختلفی هستند، توسعه شغلی، توسعه محل زندگی (داشتن خانه بزرگتر) و ... که در گذشته نیز در دوره‌های مختلف تاریخی به اسم توسعه تخریب‌های بسیاری صورت گرفته است.
امروزه توسعه یعنی صنعتی شدن که اولین مفهوم توسعه این چنینی از اروپا آغاز شد، در آن زمان بسیاری از خیابان‌ها شکل ظاهریشان عوض و برای عریض‌تر شدنشان بسیاری از ساختمان‌ها تخریب شد.
امروزه ما به عنوان کشور در حال توسعه چه بلایی بر سر میراث خود می‌آوریم؟
در این باره یاسین سجادی، دانش آموخته تاریخ ایران باستان گفت: در پی توسعه یافتگی کشور میراث تاریخی و میراث طبیعی ما به شدت با مبحث درگیری و تناقض توسعه مواجه شده که نکته جالب توجه این تناقض به ساختار فکری ما برمی گردد یعنی تا وقتی که صنعتی شدن برگ برنده ما در توسعه است با میراث (چه طبیعی و چه فرهنگی) از لحاظ توسعه دچار تناقض می‌شویم.
چگونه می‌توان با میراث فرهنگی و طبیعی به توسعه رسید؟
ادیبی، دانشجوی باستان شناسی در پاسخ به این سئوال که یک کشور چگونه می‌تواند با حفظ میراث طبیعی و فرهنگی خود به توسعه و رشد اقتصادی برسد؟ بیان کرد: توسعه اگر توسعه پایدار بر مبنای منابع انسانی و طبیعی باشد ان وقت نه تنها با میراث طبیعی و فرهنگی در تضاد نیست بلکه تبدیل به موتور محرک توسعه کشور می‌شود.
برای رسیدن به این میزان توسعه یافتگی نیاز به چند نکته است:
اولین اقدام برای توسعه یافتگی تغییر نگرش کلان است چه در سطح مسئولین چه در سطح مردمی.
قدم دوم و مهمترین قدم تدوین برنامه توسعه پایدار بر مبنای حفظ منابع انسانی طبیعی و فرهنگی است.
یک نکته که هیچ وقت در برنامه توسعه مد نظر قرار نمی‌دهیم این است که ما به هیچ وجه مالک منابع نیستیم و حق نداریم آینده گان را از داشتن منابع محروم کنیم، اما متاسفانه، چون برای ما زود نتیجه دادن‌ها مهم است مسئولین برای اینکه بتوانند فعالیتشان در بازه زمانی کوتاه دیده شود و بتوانند برای حفظ مسند و سمت‌ها به پروژه‌های سریع الوصول و سریع الحصولی روی می‌آورند که خروجی این پروژه‌ها می‌شود ساخت کارخانه‌ای پر آب خواه در کویر.
برای تامین آب مورد نیاز این کارخانه و رسیدن به منبع پایدار آب نیاز به لوله کشی است با چشم پوشی از هزینه بالای چنین طرح‌هایی میراث فرهنگی و طبیعی در مسیر این لوله‌ها باید حذف شوند.
سد سازی و همه پروژه‌های مشابه این چنینی در بحث توسعه داستانشان با میراث طبیعی و فرهنگی یکی است.
در رقابت حفاران غیر مجاز و توسعه ارگانی، میراث می‌شود قربانی
بافت‌های تاریخی ما بیش از اینکه درگیر تعارض شخصی باشند درگیر تعارض توسعه ارگانی هستند.
در این که تخریب از طریق حفاری‌های غیر مجاز که به لطف شبکه‌های اجتماعی رفته رفته شکل سازمان یافته‌ای به خود می‌گیرند بحثی نیست، اما نکته قابل تامل این است که عمده تخریب‌های صورت گرفته در بخش توسعه است.
مثلا صدور مجوز بدون استعلام ساخت کارخانه قند در حریم چغازنبیل یا اتفاقی که در جوبجی افتاد، اتفاقات مکرری که در محوطه جهانی شوش می‌افتد و حتی خارج از استان خوزستان در نقاط مختلف کشور در اکثر موارد تخریب بی ملاحظه و بی تدبیر میراثی که سهم آیندگان و امانتی است به دست مسئولان قربانی توسعه می‌شود.
با کمی تامل می‌توان به این نتیجه رسید که توسعه تخریب‌ها و قربانی شدن میراث‌ها نه به سود آینده گان نه سود بلند مدتی دارد برای ما.
چگونه اقتصاد جوامع محلی می‌تواند از وجود آثار باستانی بهره‌مند شود؟وقتی یک اثری در روستایی قرار دارد مردم ابتدا باید این اثر و داستانش را بشناسند تا به آن به عنوان سابقه تاریخی منطقه خود نگاه کنند و نسبت به آن عرق و تعلق خاطر پیدا کنند اینگونه خود حامی و حافظ اثر خواهند بود.
در مرحله بعدی باید ترمیم و نگهداری صورت گیرد و در رسانه‌ها اعلام شود در این صورت در مرحله اول از روستا‌ها و شهر‌های اطراف بازدید کننده خواهد داشت.
وقتی پای گردشگر به منطقه باز می‌شود مردم محلی صنایع دستی خود را در معرض فروش قرار می‌دهند، غذا، نان و شیرینی می‌پزند و می‌فروشند.
می‌توان کم کم جاذبه‌ها را گسترش داد مثلا یکی مثلا گلخانه می‌زند این می‌شود جاذبه جدید غیر مرتبط، ولی همسان با بنا.
با این روش‌ها علاوه بر حفظ بنا گردشگری چرخ اقتصاد منطقه را چرخانده جامعه محلی نیز سود می‌برند.
این مسائل کار‌هایی است که در جهان انجام داده می‌شوند، اما متاسفانه ما قدر داشته‌های خود را نمی‌دانیم وقتی ظرفیت گردشگری ما بیش از تمام آثاری است که کشور‌های همسایه مان دارند در واقع هر چیزی که آن‌ها یکی دوتا دارند ما همه را با هم داریم.
این باستان شناس در پاسخ به این سئوال که چرا در حوزه گردشگری و میراٍث تاریخی موفق نیستیم؟ گفت:
در حوزه گردشگری موفق نبودیم، چون اشتباه نگاه می‌کنیم.
اگر در پی این باشیم که به منظورارتقاء جامعه، افراد جامعه محلی و جایگاه کشور چه بهره برداری می‌توان از تاریخ و آثار باستانی داشت، منطقه‌های باستانی و تاریخی زیر و رو می‌شوند و علاوه بر حفظ بنا از سوی مردم محلی درآمد گردشگری بالایی حاصل می‌شود.
در اقتصاد گردشگری در آمد از پایین به بالاست یعنی قسمت عمده پول ابتدا به مردم می‌رسد و جامعه را ارتقا می‌دهد سپس با مالیات دولت نیز منتفع می‌شود در حالی که در درامد نفتی پول اول به دولت می‌رسد بعد به مردم.
نقش مهم شناخت تاریخ در حفاظت از میراث کهناگر مردم تاریخ را بشناسند و اهمیت بالایش را درک کنند ارزش آثار تاریخی و قدمت آن‌ها نیز برایشان روشن می‌شود آنگاه خود نگهبان و نگهدار این آثار خواهند بود.
همچنین عزت و غرور و فرهنگشان نیز بیشتر می‌شود و برای رشد خود و جامعه بیش از پیش تلاش می‌کنند که هدف تاریخ شناسی نیز رسیدن به همین پیشرفت‌ها و عبرت آموزی هاست.
پس رسیدن به این درک نیاز به همت مسئولین دارد تا بیش از این سرمایه ملی به تاراج حفاران غیرمجاز نرود و جوامع محلی نیز در کنار پاسداری از آثار و افتخار به پیشینه تاریخی محل سکونت خود بتوانند اقتصاد خود را رونق دهند.
*محقق و نویسنده : الهام وادی
خبرهای مرتبط