قطب‌نمای کوسه‌ در مهاجرت‌ اقیانوسی!

 

همه‌ساله، کوسه‌های بزرگ حدود ۲۰ هزار کیلومتر از آفریقای جنوبی تا استرالیا سفر می‌کنند و همین مسیر را بازمی‌گردند. هیچ تابلویی برای راهنمایی آن‌ها وجود ندارد و مکانی نیست که بتواند به آن‌ها در مسیریابی کمک کند. جریان و دمای آب نیز تغییر می‌کند و خورشید در شب و ستاره‌ها در روز ناپدید می‌شوند، اما این موجودات به مسیر خود ادامه می‌دهند.

 

سال‌ها دانشمندان حدس می‌زدند این کوسه‌ها از میدان مغناطیسی زمین به عنوان یک اطلس راهنما استفاده می‌کنند، با این حال تاکنون موفق نشده بودند این فرضیه را ثابت کنند، زیرا مطالعه روی کوسه‌ها بسیار دشوار است. نگهداری از این آبزیان در اسارت و محیط آزمایشگاهی کوچک، به دلیل اندازه بزرگ آن‌ها که تا ۱۰ متر طول و بیش از یک تن وزن دارند، کار آسانی نیست.

 

به همین علت، برایان کلر، پژوهشگر در آزمایشگاه ساحلی و دریایی دانشگاه ایالتی فلوریدا، جهت آزمایش فرضیه تأثیر میدان مغناطیسی بر کوسه‌ها مجبور شد دستگاهی بسازد که می‌تواند میدان‌های خاص مغناطیسی را بازتولید کند.

 

این دستگاه، یک مکعب ۵ متری بوده که دور آن ۱.۵ کیلومتر سیم مسی پیچیده شده است تا بتواند پس از اتصال برق، یک میدان مغناطیسی ایجاد کند. در این مکعب، با تنظیم شدت ولتاژ، میدان‌های مغناطیسی ضعیف‌تر یا قوی‌تر ایجاد می‌شود و به این شکل شرایط کوسه‌ها در کف اقیانوس‌ها بازسازی می‌گردد.

 

این آزمایش با این هدف ترتیب داده شده بود که اگر کوسه‌ها بر اساس شدت و زاویه میدان مغناطیسی به سمتی خاص جهت‌گیری می‌کردند، نشانگر این بود که زبان میدان‌های مغناطیسی را می‌دانند و می‌توانند جهت درک موقعیت خود و تشخیص این‌که به کدام جهت باید شنا کنند، از آن استفاده کنند.

 

گروه پژوهشگران، جهت این کار به کوسه‌هایی کوچک احتیاج داشتند که به اقیانوس مهاجرت می‌کردند. به همین علت ۲۰ کوسه «بیل کله» از تیره کوسه‌های سرچکشی که کمتر از ۲ متر طول داشتند، انتخاب شدند و روی سر آن‌ها کلاهک‌ مغناطیسی قرار داده شد. سپس در این کلاهک‌ها چند میدان مغناطیسی مختلف که میدان‌های مغناطیسی زمین در نقاط مختلف را بازتولید می‌کردند، ایجاد شد.

 

دانشمندان دیدند کوسه‌ها به آن میدان مغناطیسی که مختصات جغرافیایی مسیر مهاجرتی‌ آن‌ها را دارد، واکنش نشان می‌دهند. در حالی‌که نسبت به دیگر میدان‌های بی‌ارتباط با مکان زیستگاه زمستانی‌ خود، بی‌اعتنا هستند.

 

کنت لوهمان، استاد زیست‌شناسی در دانشگاه کارولینای شمالی می‌گوید: این آزمایش نشان می‌دهد که کوسه‌ها از میدان مغناطیسی زمین به عنوان نوعی نقشه استفاده می‌کنند.

 

او افزود: «این به نوعی معادل روشی است که یک کودک خردسال جهت یادگیری نشانی منزل خود ترغیب می‌شود. آنها وقتی کوچک هستند، روش استفاده از این اطلاعات را می‌آموزند، اطلاعاتی که به آنها کمک می‌کند بعدا بتوانند هزاران کیلومتر را برگردند.»

 

پیش‌تر، از این روش، جهت مطالعه مسیریابی حیواناتی مانند لاک‌پشت‌های دریایی و ماهی‌های قزل‌آلا استفاده شد؛ این نخستین‌بار بوده که از آن به‌ منظور مطالعه مسیریابی کوسه‌ها استفاده شده است.