ریشه‌های خشکسالی در اعماق زمین / وضعیت بحرانی آب‌های زیرزمینی البرز

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز البرز، امروزه مسئله آب به عنوان یکی از عناصر حیات بخش بشری، یکی از با اهمیت‌ترین مسائل روز دنیاست و کشور‌های در حال توسعه همواره در حال تلاش برای یافتن راه‌های مطلوبی به منظور صرفه جویی در مصرف آب و در نهایت جمع آوری و نگهداری آب و سفره‌های آب زیرزمینی هستند.
مدتی قبل رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور گفته بود ایران دو برابر دیگر کشور‌های جهان از ظرفیت‌های زیست محیطی بهره برداری می‌کند به طوری که در چند سال اخیر ۸۵ درصد سفره‌های آب‌های زیر زمینی کشور تخلیه شده و ایران در این زمینه رتبه اول دنیا را دارد.
این در حالی است که در کشور‌های توسعه یافته بیش از ۲۰ درصد از آب سفره‌های زیر زمینی را برداشت نمی‌کنند مگر اینکه در شرایط بسیار بحرانی و در شرایط تنش آب، آنهم مشروط به تعادل بخشی و تغذیه سفره‌ها، حداکثر ۴۰ درصد اجازه برداشت دارند؛ بنابراین آب‌های زیر زمینی از اهمیت زیادی برخوردارند از این رو حفاظت ازاین منابع از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و باید در اولویت برنامه‌های سازمان‌ها و نهاد‌های مرتبط قرار گیرد.
بحران آب بر سر سفره‌های زیرزمینی کشور سایه انداخته و آمار و ارقامی که درباره این منابع آبی اعلام می‌شود، چندان خوشایند نیست؛ به طوری که طبق آخرین آمار، تمامی دشت‌های کشور با افت سطح منابع آب زیرزمینی مواجه هستند. ۴۰۵ دشت ایران در وضعیت ممنوعه است و ۱۷ دشت دیگر نیز در حال بررسی است که این موضوع بسیار هشداردهنده به نظر می‌رسد.

 

کاهش سطح آبخوان‌های البرز بالاتر از میانگین کشور
مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای البرز میزان برداشت آب از منابع زیر زمینی استان را بیش از حد ظرفیت می‌داند و می‌گوید: به طور متوسط در سال‌های اخیر ۱۳۰ سانتی متر از سطح آبخوان‌های استان کاهش یافته است. همچنین سال گذشته در دشت هشتگرد رکورد زدیم و متوسط کاهش سطح آبخوان‌ها در این منطقه به ۲ متر رسید.
یکی از کارشناسان این حوزه نیز معتقد است میانگین استفاده از منابع آب استراتژیک در ایران ۹۰ درصد و در البرز نزدیک به ۱۰۰ درصد است این وضعیت باعث نگرانی‌های جدی در حوزه منابع آب زیرزمینی استان شده است به گونه‌ای که به گفته پژوهشگران این حوزه؛ البرز شاهد کوچ اجباری دو میلیون نفری در ۵ سال آینده خواهد بود.

 

کرونا و افزایش میزان مصرف آب در البرز
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان البرز با اشاره به شرایط کرونایی کشور و استان گفت: درکنار رشد جمعیت، شیوع کرونا میزان مصرف آب را درالبرز افزایش داده است.
وی بیان داشت: برای هر ۲۰ ثانیه شستشوی دست‌ها حدود هشت لیتر آب مصرف می‌شود و دراین شرایط کرونایی میزان سرانه مصرف روزانه ساکنان البرز حدود ۴۰ تا ۵۰ لیتر افزایش یافته است.
نجفی اظهار داشت: سالانه ۳۰۰ میلیون مترمکعب آب شرب در استان البرز مصرف می‌شود.

 

تامین ۸۵ درصد آب مورد نیاز استان از منابع زیرزمینی
یکی از کارشناسان شرکت آب منطقه‌ای استان معتقد است، بحران در منابع آب زیرزمینی از مقطعی که قوانینی برای مجاز کردن چاه‌های غیرمجاز در نظر گرفته شد آغاز شد. این موضوع در کنار توسعه سطح کشت و افزایش اراضی کشاورزی و کارخانه‌های صنعتی و رشد جمعیت، برداشت از منابع آب زیرزمینی را افزایش داده و باعث شده هم کیفیت و هم کمیت این منابع به مخاطره بیفتد.
منصوری با اشاره به رشد جمعیت در البرز می‌گوید: این رشد که عمدتاً ناشی از مهاجرت است دو برابر میانگین کشوری است و باعث شده است استان در همه زمینه‌ها دچار توسعه نامتوازن شود؛ منابع آب البرز توان پاسخگویی به این توسعه نامتوازن را ندارد و همین باعث می‌شود تنش آبی در کلانشهر کرج و شهر‌های اطراف و حتی روستا‌ها خود را نشان دهد.
این کارشناس آب منطقه‌ای یکی از نمود‌های توسعه نامتوازن را تعداد بالای چاه‌های آب در استان دانست و گفت: براساس آمار ها، حدود ۱۷ هزار حلقه چاه در البرز حفر شده که از این تعداد شش هزار و ۳۰۰ چاه مجاز و ۱۱ هزار ۷۰۰ چاه غیرمجاز است؛ این موضوع باعث شده است ۸۵ درصد از اتکای آب مورد نیاز استان بر منابع آب زیرزمینی قرار گیرد.
وی ادامه می‌دهد: اگر این اتکای ۸۵ درصدی، با از دست رفتن منابع آب زیرزمینی استان مختل شود به همان میزان جمعیت استان نیز با مشکل مواجه می‌شود که جمعیتی حدود دو میلیون نفر را در بر می‌گیرد؛ ادامه این روند تا پنج سال آینده می‌تواند منجر به کوچ جمعیت از البرز به شهر‌ها و استان‌های دیگر شود.

 

حفر چاه‌های غیرمجاز و آسیب‌های زیست محیطی فراوان
به گفته مدیرکل حفاظت از محیط زیست استان، حفر چاه‌های غیرمجاز باعث ایجاد مشکلات متعدد زیست محیطی شده است که از آن جمله می‌توان به کاهش ورود پرندگان مهاجر اشاره کرد که در بلندمدت موجب آسیب رسیدن به اکوسیستم منطقه خواهد شد.
فردین حکیمی با تایید این مطلب، کاهش منابع آب سطحی و پهنه‌های آبی را موجب خطر برای پرندگان آبزی اعلام می‌کند و حفر چاه‌های غیرمجاز را با عدم مهاجرت پرندگان به استان مرتبط می‌داند.
او معتقد است: تغییر کاربری اراضی زراعی و باغی از معضلاتی است که اثر مخرب بسیار زیادی برای محیط زیست کشور و استان گذاشته است.
حکیمی ویلاسازی‌ها را عامل استفاده بیشتر از منابع زیستی آب معرفی میکند و می‌گوید: باید بر اساس توان منابع آبی، کاربری و مصرف جدید تعریف شود و نقاطی که چاه جدید در آن حفر می‌شود بایستی توان آبی کافی داشته باشند.

 

فرونشست زمین بر اثر برداشت بی رویه از آبخوان‌ها
مدیر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای البرز نیز درباره مشکلات ناشی از برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی می‌گوید: زمانی که برداشت از منابع زیرزمینی افزایش می‌یابد زمین هم استحکام خود را از دست داده و دچار فرونشست می‌شود؛ چیزی که در استان‌هایی، چون کرمان، فارس و اصفهان از قبل رخ داده و در البرز و تهران هم چند سالی است شاهد آن هستیم و مدتی است روند آن شدت گرفته است. این به هیچ وجه علامت خوبی نیست.

 

پیشنهاد‌های کارشناسان برای برون رفت از بحران
ادامه روند کنونی باعث کمبود جدی منابع آب و بروز مشکلات متعددی در حوزه‌های صنعتی، کشاورزی و اجتماعی برای استان خواهد شد که باید برای مقابله با آن راهکار‌های جدی در نظر گرفته شود.
کارشناسان برای مقابله با این روند راه حل‌هایی پیشنهاد می‌کنند که از جمله می‌توان به تقویت سیستم نظارت و تقسیم آب رسانی محلی، جلوگیری از حفر چاه و برداشت‌های غیرمجاز، تسریع در روند کند و نامطلوب ذخیره‌سازی آب‌های سطحی در استان، تغییر نگاه تجاری به منابع آب زیرزمینی و استفاده از سیستم‌های آب رسانی پیشرفته در بخش کشاورزی اشاره کرد.
انسداد فوری چاه‌های غیر مجاز و تشکیل پویش اجتماعی برای اطلاع رسانی در خصوص مصرف بهینه آب از دیگر اقدامات لازم برای مقابله با کم آبی و گذر از چالش خشکسالی در البرز است.
از دیگر پیشنهاد‌ها در این باره می‌توان به پیگیری برای تهیه منابع جدید تأمین آب از ارتفاعات بالاتر، اتصال کنتور هوشمند به چاه‌های برداشت آب و بهره‌وری در مصرف اشاره کرد که باید مورد توجه مسئولان واقع شود و طرح‌های استانی و ملی لازم در این زمینه هرچه سریعتر تصویب و اجرا شود.
بی تردید موفقیت این برنامه‌ها مشروط بر این است که همه ذینفعان با سیاست‌های آبی همراه و همگام شوند تا تضاد منافع در این حوزه از بین برود و حفظ حیات سرزمینی به اولویت اصلی تبدیل شود.
گزارشی از محمد شیرزاده