جالبترین بنای عظیم خشت و گلی ایران+ فیلم

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، اصفهان شهری پر از جاذبه و بنا‌های دیدنی و ارزشمند است که همین موضوع سبب شده به آن عنوان اصفهان نصف جهان داده شود. این شهر تاریخی و جذاب سالانه پذیرای تعداد زیادی مسافر داخلی و خارجی است و می‌تواند به تنها در حوزه گردشگری کشور نقش بسیار پر رنگی داشته باشد. ما در این مطلب از مجله‌ی گردشگری الی گشت قصد داریم تا درباره ارگ قورتان در اصفهان صحبت کنیم. زمانی که وارد این روستا می‌شوید اهالی آن زبان خاص خودشان را دارند و همین خودش یکی از جذابیت‌های این جاذبه‌ی تاریخی محسوب می‌شود. در ادامه همراه با ما باشید تا در سفر به این استان بیشتر با ارگ قورتان در اصفهان آشنا شوید.

این ارگ تاریخی در فاصله‌ی ۱۱۰ کیلومتری شرق اصفهان و ۴۵ کیلومتری شما غرب تالاب گاوخونی در جاده‌ی اصفهان به سمت ورزنه نیز قرار گرفته است و می‌توان که برای دسترسی به آن کار سختی در پیش نخواهید داشت. این روستا در مرکز دهستانی به نام گاوخونی قرار دارد و به گفته‌ی شواهد محلی قدمت آن به قرن چهارم و حکومت بهرام پنج ساسانی بر می‌گردد.

مطابق با تحقیقات و کاووش‌هایی که در این منطقه صورت گرفته است، بقایایی از ظروف سفالی پیدا شده که قدمت آن‌ها به دوره‌ی هخامنشیان باز می‌گردد و قدمت روستا را چند هزار ساله برآورد کرده اند؛ همانطور که مشاهده می‌کنید شاید هیچ وقت فکرش را هم نکنید که روستایی با این قدمت در این منطقه قرار دارد. ارگ قورتان را شاید بتوان جزو معدود قلعه‌های خشتی و گلی در دنیا دانست که هنوز هم در آن، سکونت وجود دارد، این ارگ تاریخی از چندین مجموعه بنا تشکیل شده است که در ادامه به آن‌ها خواهیم پرداخت.

جالب است بدانید که نام قلعه قورتان از روستایی که به همین نام است گرفته شده و سوالی که پیش می‌آید این است که معنای قورتان چیست؟ برای پاسخ به این سوال باید بگوییم که این کلمه مبدل شده‌ی گورتان است که به دو مفهوم روستا و قلعه اطلاق می‌شود. در بسیاری از منابع تاریخی ذکر شده که بهرام پنجم حاکم حکومت ساسانی که به بهرام گور مشهور داست توانایی بالایی در شکار گورخر داشته و منطقه‌ی قورتان به یکی از محوطه‌ها و شکارگاه‌های بهرام گور نیز در آن زمان معروف بوده است؛ بنابراین روستای قورتان یا گورتان به دلیل داشتن تعداد گورخر فراوان و هم به دلیل شکارگاه بودن بهرام گور به این نام شهرت یافته است. از طرف دیگر برخی نیز قورتان را برگرفته از واژه قورخانه در معنای اسلحه خانه یا انبار مهمات به کار برده و براین عقیده‌اند که از این مکان برای انبار سلاح استفاده می‌شده است.

مردمی که در روستای قورتان زندگی می‌کنند زبان خاصی دارند که به قول خودشان به زبان ولایتی مشهور است، افراد زیادی را زمانی که به این روستا می‌روید مشاهده می‌کنید که با این زبان صحبت می‌کنند. ارگ قورتان تا سال ۱۳۳۵ شمسی مکانی مسکونی قلمداد می‌شد و فشار‌های حکومتی و عدم مالکیت شخصی بر زمین‌ها و نبود توان مالی برای ساخت و ساز خانه در محدوده خارج از ارگ، سبب باقی ماندن مردم در ارگ برای مدت‌ها و سالیان طولانی شد.

با توجه به این که در سال‌های اخیر مردم توانستند در خانه‌های جدید زندگی کنند، همگی بر آن شدند که از خانه‌های قدیمی خودشان برای نگهداری دام و انباری برای ذخیر علوفه نیز استفاده نمایند. این ناشیانه متاسفانه سبب شده که آسیب‌های زیادی به بافت تاریخی قلعه وارد شود. لازم است بگوییم که در حال حاضر در قسمت جدید قلعه، نیز نزدیک ده خانوار سکونت دارند، که این بخش از قلعه نسبت به بخش قدیمی آن سالم‌تر است.

بزرگی این قلعه‌ی مسکونی در اصفهان به ۵ هکتار می‌رسد که مصالحی که در ساخت آن به کار رفته به طور کامل از خشت و گل بوده است. باروی شمالی قلعه قورتان در اصفهان ۲۵۰ متر و باروی شرقی آن حدود ۱۸۰ متر است. تعداد برج‌های دیده بانی بنا در حدود ۱۴ برج بوده که یکی از آن‌ها و قسمتی از حصار ارگ بر اثر طغیان و منحرف شدن مسیر رودخانه زاینده رود تخریب شده است، قطر دیوار بنای قلعه از پایین ۳ الی ۴ متر متغیر است. حصار‌هایی که دورتادور قلعه را گرفته اند دارای ارتفاعی به اندازه ۹ متر بوده و ارتفاع برج‌های قلعه در حدود ۱۲ متر است، ارگ قورتان دو دروازه دارد که برای ورود به آن از هر دو در استفاده می‌شود. یکی از در‌ها شمالی و در دیگر جنوبی است. قطر دیوار قلعه در پایین متغیر است به طوری که در پایین بین ۳ الی ۵ متر است و راهروی باریکی بر روی حصار برای دیده بان‌ها ایجاد شده است.

۱- مسجد اهله: درون ارگ قورتان در اصفهان مجموعه‌ای از بنا‌های تاریخی است که در زمان اوج و شکوه این قلعه بسیار کاربردی و ضروری بوده اند. یکی از مساجدی که درون این قلعه وجود داشته نیز مسجد اهله بوده که به مسجد شبستان نیز شهرت دارد. حتما از این بخش از قلعه بازدید کنید چرا این بخش از قلعه یکی از دیدنی‌ترین مکان‌های قلعه شناخته می‌شود.

۲- مسجد بالا: همانطور که در بالا گفتیم قدمت این قلعه به ۱۰۰۰ سال پیش باز می‌گردد و بنا‌های تاریخی بسیاری در آن وجود دارد، یکی از آن‌ها مجسد بالا است که قدمت آن به اوایل اسلام بازمی گردد و کارشناسان باستان شناسی این را از روی محراب تشخیص داده اند. مسجد بالا در اصفهان دو محراب دارد که یکی از آن‌های بسیار قدیمی است و دیگر محراب کمی از آن یکی جدیدتر است.

۳- مسجد ابراهیم: درون قلعه قورتان در اصفهان مسجدی به نام ابراهیم وجود دارد که در سال ۱۰۸۴ هجری قمری ساخته شده و به دوره شاه سلیمان صفوی باز می‌گردد و این مسجد در ضلع شمال شرقی ارگ در نزدیکی حمام قرار گرفته است.

۴- بازار ارگ: بازاری در ارگ قورتان در اصفهان وجود دارد که دقیقا در مرکز ارگ قرار گرفته و از دو قسمت مختلف نیز تشکیل شده است. قسمت اول این بازار، بازارچه‌های نجار‌ها و کاروانسرا و قسمت دوم کسبه‌های دیگر فعالیت داشتند. داخل ارگ، چهار آسیاب بود که اکنون ساختمان آن‌ها باقی مانده است.

۵- حمام ارگ: یکی از مهم‌ترین بخش‌های داخلی ارگ قورتان در اصفهان حمام ارگ است که در زمان‌های قدیم به صورت خزینه موجود بوده که آب آن به وسیله‌ی هیزم گرم می‌شود. بعد از سال ۱۳۵۷ حمام مرمت شد و آن تاریخ تا کنون مورد استفاده اهالی ارگ بوده است.

۶- کبوترخانه: در ضلع شمال غربی قلعه کبوترخانه‌ی ارگ در ضلع شمال غربی وجود دارد که در نمای بیرونی خود ۱۲ سیلو به صورت هلالی قرار گرفته اند که هر کدام از آن‌ها یک پایه بنا محسوب می‌شود و ارتفاع سیلو‌های آن حدود ۱۵ متر و قطر آن‌ها به ۱۲ متر می‌رسد.

۷- قلعه نواب: شاید برایتان جالب باشد که درون یک قلعه قلعه‌ی دیگری وجود داشته باشد، اما درون ارگ قورتان در اصفهان قلعه‌ای به نام نواب وجود دارد که به معروف‌ترین قلعه‌ی داخل ارگ می‌باشد. قلعه باغچه گل نیز دیگر قلعه ارگ است که دارای قدمت بسیار است.

۸- آرگاه: یکی دیگر از قسمت‌های داخلی بنای ارگ قورتان در اصفهان آرگاه است که در داخل ارگ ۴ آسیا وجود دارد که به زبان محلی قورتانی به آن آرگاه گفته می‌شود. این آسیا‌ها اغلب به صورت سنگی هستند که حیوانات آن‌ها را به حرکت درمی‌آورند. این چهار آسیا، به آرگاه حسینعلی نصرالله، آرگاه حاج ابراهیم، آرگاه میرمهدی، آرگاه حاج میرزا توکلی شهرت دارند.

۹- نخلدان: یک قسمت دیگر از بنای داخلی ارگ قورتان در اصفهان نخلدان است که در وسط ارگ بنایی به ارتفاع ۶ متر وجود دارد. این بنا قدمتش به دوره‌ی صفویه باز می‌گردد و جالب است بدانید که در قسمت گچ بری آن در گذشته محلی برای نگهداری نخل‌های مربوط به عزاداری امام حسین (ع) بوده است.

در سال‌های اخیر آسیب‌های جدی بر این قلعه وارد شده و بر اثر جاده سازی و عبور آب رودخانه در مواقعی که پر آب است و همچنین زمان‌هایی که آب زیادی را پشت سد آزاد می‌کنند بر این بنای تاریخی وارد آمده که سبب شده کمی از جلوه و زیبایی آن در گذشته کاسته شود. سالم‌ترین بخش قلعه ضلع شرقى آن است که کنار جاده اصلى قرار گرفته است.

“حتما از این قلعه در سفرتان به اصفهان دیدن کنید و در حفظ و نگهداری آن تمام تلاشتان را بنمایید چرا که تاریخ هر کشور هویت آن کشور است و آثار تاریخی نشان دهنده‌ی تاریخ و فرهنگ ملل در عرصه‌های مختلف است. ”