تهیه سند ملی نظام نوآوری در اولویت قرار گیرد

وی ادامه داد: ما شورای عالی عتف را یکی از شورا‌های بالادستی و مهم، نه تنها برای نهاد‌های علمی و فناورانه، بلکه برای همه نهاد‌های اجرایی، مدیریتی و صنفی و پیشتاز تحقق اهداف عالی نظام و مطالبات مردم می‌شناسیم و انتظار داریم این شورا هر دو ماه یک‌بار تشکیل شود.

 

معاون اول رئیس‌ جمهور با بیان اینکه جنگ ۱۲ روزه تحمیلی از طرف شنیع‌ترین انسان‌ها که هیچ معیاری نمی‌شناسند، به ما تحمیل شد، گفت: دستاورد‌های ما در این جنگ، مرهون توجه به علم و فناوری بود و اگر جدی‌تر و مصمم‌تر در زمینه علم و فناوری فعالیت داشتیم، می‌توانستیم قوی‌تر ظاهر شویم. یکی از دستاورد‌های این دفاع مقدس ۱۲ روزه این بود که به این نتیجه رسیدیم هیچ راهی جز اولویت دادن به علم و فناوری نداریم.

 

عارف تصریح کرد: اگر دنبال کسب دستاورد از دانشگاه هستیم، باید در چنین جمع‌هایی برای تصمیم‌سازی و اجرا به نتیجه برسیم، چون افراد حاضر در این جلسه بزرگان آموزش عالی، علم و فناوری کشور هستند.

 

وی افزود: ما بیش از هر زمانی نیاز به جهش علم و فناوری داریم. در سند چشم‌انداز توسعه و بیانات رهبر معظم انقلاب، این جهت‌گیری وجود دارد. سند چشم‌انداز ۲۰ ساله مبتنی بر علم و فناوری است و اگر بتوانیم به اهداف این سند در زمینه علم و فناوری برسیم، به سایر اهداف خود هم دست خواهیم یافت، زیرا علم و فناوری نه فقط با سایر بخش‌ها رقابت نمی‌کند، بلکه به آن‌ها کمک می‌کند.

 

معاون اول رئیس‌ جمهور با بیان اینکه در سند چشم‌انداز ۲۰ ساله، فناوری‌های نوظهور در اولویت کشور قرار گرفت، گفت: با این حال هنوز فاصله داریم و هیچ راهی جز بررسی و آسیب‌شناسی گذشته نداریم تا در سقف زمانی ۳ سال آینده به آن جایگاه برسیم و اگر به این هدف نرسیدیم، همه ما مسئولیت داریم.

 

عارف تصریح کرد: رهبر معظم انقلاب، تأکید بسیاری بر مرجعیت علمی کشور و هدایت جریان علمی جهانی با هویت ایرانی ـ اسلامی دارند و دستیابی به این مرجعیت علمی، میثاقی برای همه ما است. با یک انسجام مدیریتی می‌توانیم به این مرجعیت علمی دست یابیم.

 

وی در ادامه یادآور شد: شورای عالی عتف، یک مرجع قانون‌گذاری خوب در دهه ۸۰ بود که نخبگان کشور را دور هم جمع و در چارچوب اسناد بالادستی، موضوع علم و فناوری را مدیریت می‌کرد.

 

عارف تأکید کرد: شورای عتف باید مرکز هماهنگی و تصمیم‌سازی ملی در زمینه علم و فناوری باشد و نظام تصمیم‌گیری و اجرای برنامه علمی کشور را یکپارچه کند. در این زمینه، تهیه سند ملی نظام نوآوری باید در اولویت شورای عتف باشد تا مسیر تجاری‌سازی علم و خلق ثروت از دانش فراهم شود.

 

معاون اول رئیس‌ جمهور با اشاره به اینکه اکنون شرایط دانشگاه‌های کشور با اوایل انقلاب متفاوت است و شاید جوانان امروز باور نکنند که شرایط ما در آن مقطع چگونه بوده است، تصریح کرد: تا سال ۶۰ ما ۱۷۵ هزار دانشجو در داخل کشور و بیش از آن در خارج از کشور داشتیم، اما اکنون شرایط متفاوت شده است.

 

وی ادامه داد: جهش علمی یک مأموریت ملی است، زیرا عبور از چالش‌های کشور بدون جهش علمی ممکن نیست؛ بنابراین باید بین دولت، صنعت و دانشگاه ارتباط بیشتری برقرار باشد و شورای عتف نیز باید اولویت‌های پژوهشی برای مسیر جهش علمی را مشخص کند. صندوق‌های نوآوری نیز باید تقویت‌کننده نهاد‌هایی باشند که در مسیر جهش علمی کشور حرکت می‌کنند.

 

معاون اول رئیس‌ جمهور با تأکید بر اینکه می‌توان ایران را به مرجعیت علمی دنیا تبدیل کرد، اما باید در این زمینه انسجام مدیریتی وجود داشته باشد، گفت: توسعه فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی، همچنان باید دنبال شود. ما در زمینه توسعه فناوری‌های نوین موفق بوده‌ایم؛ وقتی اولین حمله شیمیایی در زمان ۸ سال جنگ تحمیلی به ایران انجام شد، از دانشمندان شیمی کشور خواستیم کمک کنند. آن زمان تنها ۴ تا ۵ متخصص در دانشگاه‌ها داشتیم که گاز‌ها را می‌شناختند، اما امروز افتخار می‌کنیم که به درجه‌ای از پیشرفت علمی رسیدیم که در این زمینه مصونیت داریم. ما در زمینه بیوتکنولوژی پیشتاز هستیم و زمانی تنها چند متخصص در زمینه نانو داشتیم، اما اکنون رتبه ما در دنیا زیر ۵ است.

 

عارف، همچنین بیان کرد: کسب رتبه تک‌رقمی در علم و فناوری تکلیفی است که رهبر معظم انقلاب مشخص کردند و ما هم می‌توانیم به این هدف برسیم. اقدامات خوبی آغاز شده است، اما هم‌افزایی و تقسیم کار ملی جدی نیاز داریم. اگر این کار انجام شود، در آینده‌ای نزدیک دستور مقام معظم رهبری در زمینه هوش مصنوعی محقق خواهد شد. هوش مصنوعی، یک ضرورت انکارناپذیر است و اگر آن را انتخاب نکنیم، با هزینه‌ای زیاد به ما تحمیل می‌شود.

 

وی تصریح کرد: انتقال فناوری، فقط هزینه تحمیل می‌کند. باید بپذیریم که واردات صنعتی با آلودگی همراه است و این آلودگی با ۲۰ سال قبل فرق می‌کند و می‌تواند سر بزنگاه آثار مخرب غیر قابل جبرانی تحمیل کند؛ بنابراین نمی‌توانیم در این زمینه سهل‌انگاری یا غفلت داشته باشیم و فقط نگاه علمی داشته باشیم. شورای عالی عتف نیز باید به این مسائل بپردازد.

 

معاون اول رئیس‌ جمهور با توجه به اهمیت سواد دیجیتال و توجه مناسب به آن در برنامه هفتم پیشرفت، گفت: آموزش مداوم مدیران باید دنبال شود تا آنان بروز شوند. تهدیدات کشور به سمت کاملاً نرم رفته است و ما ابزاری جز علم و فناوری برای مقابله با این تهدیدات نداریم.

 

عارف، همچنین با اشاره به اهمیت دیپلماسی علمی، بیان کرد: به علل مختلف، از جمله محدودیت‌ها، ارتباط ما با دنیای علمی قطع شده است، در حالی که ما هیچ راهی جز تعامل جدی با دنیای علم و دانشمندان بزرگ دنیا که علاقه‌مند به همکاری با ما هستند، نداریم. در حال حاضر، رفت و آمد‌های علمی قطع شده است و در همایش‌ها و فرصت‌های علمی شرکت نمی‌کنیم که این فقط پاک کردن صورت مسئله است. استادی که به فرصت مطالعاتی نرفته است و از پیشرفت‌های علمی روز دنیا مطلع نیست، چه کار می‌تواند انجام دهد؟ معلوم است که همان اقدامات ۱۵ سال قبل خود را مطرح می‌کند، در حالی که ما دانشمندان خود را نه‌ به‌ روز، بلکه باید به لحظه نگه داریم.

 

وی با بیان اینکه باید بپذیریم که وارد مرحله دانشگاه‌های نسل سوم و چهارم شده‌ایم، گفت: این دانشگاه‌ها مسئولیت اجتماعی دارند و باید مشکلات جامعه را حل کنند، اما یکی از رؤسای دانشگاه گفته است: «دانشگاهی که نمی‌گذارید مسائل خود را حل کند، چه انتظاری دارید که مسائل کشور را حل کند؟» که این حرف درستی است. ما بر این باوریم که دانشگاه‌ها باید به صورت نهاد علمی عمومی باشند و هیچ دخالت اداری و دستوری از بیرون نباید انجام شود. از چنین دانشگاهی می‌توان انتظار حل مشکلات کشور را داشت.

 

معاون اول رئیس‌ جمهور در ادامه با توجه به ناترازی‌های مختلف در کشور، از جمله وجود بحران آب، تصریح کرد: چه کسی باید این مسائل را حل کند؟ اگر بتوانیم از ظرفیت علمی کشور استفاده کنیم، ناترازی‌ها قابل حل است. ما هیچ نیازی به متخصصان خارج از کشور نداریم و ادعا می‌کنیم که متخصصان ما می‌توانند نه تنها مشکلات کشور، بلکه مشکلات دنیای اسلام را حل کنند و این تکلیف ما است که اندوخته‌های علمی خود را در اختیار کشور‌های همسایه و مسلمان قرار دهیم.

 

عارف، همچنین با اشاره به اینکه پژوهش‌ها باید به سمت نیاز‌های راهبردی کشور هدایت شوند، گفت: امروز می‌دانیم که اولویت‌های علمی کشور برای ۳ سال آینده چیست، بنابراین باید با یک تقسیم کار ملی، این پژوهش‌ها را دنبال کنیم و فقط نباید دلخوش به چاپ مقاله باشیم، بلکه بررسی کنیم که رتبه ما در زمینه علم و فناوری چقدر است. جایگاه فعلی ما در این زمینه در شأن کشور نیست.

 

وی با توجه به اهمیت استفاده از نخبگان ایرانی خارج از کشور، گفت: یک ایرانی هر جا باشد، ایرانی محسوب می‌شود. دل نخبگان ایرانی که به هر دلیلی در خارج از کشور مانده‌اند، با ایران است. باید ساز و کاری برای حفظ، نگهداشت و بازگشت نخبگان، طراحی کنیم. طرح سربازی نخبگان خارج از کشور در دهه ۶۰ با موافقت رهبر معظم انقلاب، اجرا شد که البته فقط برای پزشکان بود، اما اکنون برای همه نخبگان اجرا می‌شود. اینکه در این طرح، جوانان دانشمند ما دو ماه به ایران می‌آیند، بسیار به ما کمک می‌کند، پس چرا نگاه منفی به آنان داریم؟ چرا می‌خواهیم رابطه جوان دانشمندی را که به هر دلیلی نمی‌تواند در ایران بماند، قطع کنیم؟ این نخبگان باید به راحتی در کشور رفت و آمد داشته باشند تا جوانان ما از این فرصت استفاده کنند.

 

معاون اول رئیس‌ جمهور ادامه داد: باید برای مهاجرت معکوس هم برنامه‌ریزی کنیم. با وجود نگاه امنیتی، مانع اجرای طرح بازگشت موقت نخبگان به کشور شده‌ایم. دانشمند ایرانی می‌خواهد دین خود را به کشور ادا کند، اما به هر دلیلی نمی‌خواهد در ایران بماند؛ بنابراین باید با آنان همکاری کرد. برخی از افرادی که در دهه ۶۰ به صورت موقت به ایران می‌آمدند، در کشور ماندند. باید برای بازگشت دائم یا موقت نخبگان ایران خارج از کشور در قالب یک طرح ویژه کار کنیم.

 

عارف گفت: در کشورهای منطقه، ذهنیت مثبتی نسبت به ایران وجود دارد و می‌توانیم با آن‌ها در زمینه فناوری‌های نوظهور، همکاری کنیم.

 

وی اظهار داشت: در زمینه داده‌های علمی، مسئله داریم که باید با طراحی، ساز و کاری برای نظام داده‌ها حل شود. هر بایت داده برای ما ارزش دارد.

 

معاون اول رئیس‌ جمهور با تأکید بر لزوم تحقق عدالت علمی و تخصیص سهم مناسب از تولید ناخالص ملی برای تحقیق و پژوهش، گفت: باید حرکت به سوی جهش علمی داشته باشیم تا بتوانیم در ۳ سال آینده به اهداف سند چشم‌انداز ۲۰ ساله علم و فناوری دست یابیم.

 

عارف، همچنین گفت: شورای عالی عتف در زمینه ارتقاء اثربخشی تصمیمات خود و نظارت بر اجرای آن‌ها، تدوین سند نظام ملی نوآوری، ساماندهی نظام اولویت‌گذاری برای پژوهش، تقویت زنجیره تبدیل علم به ثروت، توجه به عدالت آموزشی و طراحی ساز و کاری برای بازگشت نخبگان، اقدام کند.

 

گفتنی است، در سی‌ و یکمین نشست شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری، طرح کلان بررسی و طراحی دانشگاه نسل چهارم، تهیه و طراحی بسته آموزشی مدیران علم و فناوری، تدوین و پیاده‌سازی سند نظام ملی نوآوری کشور، تدوین بسته سیاستی جهش علمی و کسب مرجعیت علمی، طراحی سازوکار ملی برای تعاملات و دیپلماسی علم و فناوری، طراحی بسته سیاستی جذب و نگاهداشت نخبگان و برنامه‌ریزی برای مهاجرت معکوس، حمایت از پژوهش‌های مسئله‌محور و توجه به عدالت اجتماعی، طراحی بسته سیاستی توسعه هوش مصنوعی و ارتقاء سواد دیجیتال با همکاری سایر دستگاه‌ها و نهادها، تصویب سیاست‌های انتشار آمار و اطلاعات نظام علمی، فناوری و نوآوری در پایگاه‌های بین‌المللی و تعیین اعضای حقیقی هیئت امنای صندوق شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری به تصویب اعضا رسید.